Historia
Kościół został zbudowany około roku 1300 prawdopodobnie pod wpływem warsztatu budowlanego, pracującego od połowy XIII wieku w Kláštor pod Znievom. Wspomina się o nim po raz pierwszy w 1332 roku. W XIV-XVI wieku wnętrze kościoła ozdobiono freskami, które niestety pod koniec XVI wieku, gdy świątynia przeszła w ręce protestantów, zostały zamalowane wapnem.
W latach 1636-1648 kościół został sklepiony, a cały budynek dostosowany do potrzeb liturgicznych protestantów (umieszczono we wnętrzu ambonę). Oryginalne wejście południowe zostało zamurowane, a nowe udostępniono po zachodniej stronie, wykorzystując fragmenty oryginalnego portalu. W 1653 roku do wnętrza wstawiono malowaną, drewnianą emporę i zbudowano kryptę, co miało negatywny wpływ na statykę budowli. Następnie powstała kruchta przed zachodnim wejściem i mniejsze aneksy na północy nawy.
Na początku XVIII wieku ewangelicy zbudowali nowy kościół, a gotycki budynek wrócił do katolików. Po zniesieniu parafii w Hornom Jasene w latach sześćdziesiątych ubiegłego stulecia, katolicy przekazali kościół do administracji muzeum w Martinie. W tym czasie był on w dużej mierze zdewastowany. Jego renowacja rozpoczęła się w latach siedemdziesiątych, kiedy otrzymał nowy dach kryty gontem. W 1991 roku rozpoczęto kompleksową restaurację. Podczas niej nowożytne aneksy zostały rozebrane, a także usunięto sklepienie renesansowe i zastąpiono go płaskim, drewnianym sufitem. Nowa podłoga została ustawiona na pierwotnym poziomie. Następnie w latach 1996-1999 przywrócono średniowieczne polichromie.
Architektura
Średniowieczny kościół usytuowano na wzgórzu na skraju wsi. Otrzymał on formę budowli jednonawowej z nieco węższym od korpusu, wielobocznym prezbiterium po stronie wschodniej, do którego została przyłączona zakrystia od północy. Wieloboczne, gotyckie prezbiterium było wówczas nowością architektoniczną w tym regionie, szczególnie pośród architektury wiejskiej.
Pierwotne wejście do kościoła prowadziło przez ostrołuczny portal od strony południowej, a do zakrystii z prezbiterium prowadził portal siodłowy. Kościół oświetlały bardzo wąskie i jednocześnie wysokie okna o wczesnogotyckim kształcie, kontrastujące z zaawansowaną formę prezbiterium. Przepruto je jedynie od strony południowej i wschodniej, natomiast od zachodu umieszczono mały cylindryczny otwór wypełniony kamiennym czwórliściem oraz otwór szczelinowy doświetlający poddasze. Północna strona kościoła zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną pozbawiona była jakichkolwiek otworów. Miało to związek z ówczesnym mistycyzmem i postrzeganiem północnej strony jako siedliska złych mocy, od których trzeba się było odgrodzić. Natomiast od strony praktycznej najwięcej światła słonecznego i tak wpadało od wschodu i południa.
Wnętrze kościoła posiadało prosty, drewniany strop w nawie i żebrowe sklepienie sześciodzielne w prezbiterium zwieńczone zwornikiem w kształcie Baranka Bożego. Smukłe żebra opuszczono nisko, przedłużono obłymi, delikatnymi służkami i osadzono na wspornikach w miejscach załamania murów. Ponadto w ścianie prezbiterium umieszczono czworoboczną wnękę na kościelne precjoza, o prostym uskokowym obramieniu otoczonym malowaną na tynku dekoracją.
Ściany świątyni ozdobione były barwnymi malowidłami. Najstarsze miały formę krzyży konsekracyjnych, malowanych na tynku nakładanym tylko w miejscu samych krzyży. Bardziej spójna dekoracja freskowa powstała około połowy XIV wieku i została uzupełniona około 1380 roku i na początku XVI wieku. Na wschodniej ścianie nawy przedstawiono dwie sceny o niekonwencjonalnym połączeniu. W tle Sądu Ostatecznego namalowany został św. Krzysztof z Jezusem na ramieniu, przy czym święty otrzymał bogatą szatę kapłańską (zwykle przedstawiany był w prostym stroju przewoźnika). Scenę Sądu Ostatecznego ożywiła postać diabła o trzech twarzach oraz postaci trzymającej w dłoniach dwa rybie ogony (według legendy, koniec świata nastąpić miał, gdy zostaną wypuszczone). Po przeciwnej, lewej stronie łuku tęczowego namalowane zostały św. Katarzyna, św. Małgorzata i trzecia święta, być może Elżbieta, jednak najbardziej cennym artystycznie freskiem był obraz świętego i anioła z krzyżem. Ponadto na północno – wschodniej ścianie prezbiterium przedstawiono Adama i Ewę, poniżej figury św. Pawła, św. Piotra, św. Jana oraz Chrystusa Bolesnego.
Stan obecny
Po przeprowadzonej w latach 90-tych XX wieku renowacji i usunięciu nowożytnych przekształceń kościół jest bardzo dobrym przykładem wiejskiej architektury wczesnogotyckiej, której wartość podnosi bardzo malownicze usytuowanie. Niestety z pierwotnej bryły nie zachowała się zakrystia (pozostał po niej zamurowany portal siodłowy) a wiodący do nawy gotycki portal południowy został przeniesiony na ścianę zachodnią. W nawie znajduje się tors gotyckiej kamiennej chrzcielnicy, której szesnastoboczny cokół nie zachował się.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Strona internetowa apsida.sk, Turčianske Jaseno.