Historia
Kościół Nawiedzenia NMP zbudowany został w Trebišovie, wówczas jeszcze osadzie wiejskiej, pod koniec XIII wieku. Pełnił dla miejscowej ludności funkcję świątyni parafialnej i był jednym z nielicznych w okolicy budynków murowanych (oprócz zamku), pomimo tego, iż w 1424 roku Trebišov wspomniany został w źródłach pisanych już jako miasto. Pierwsza wzmianka o samym kościele pojawiła się w 1329 roku.
W drugiej połowie XV wieku, najprawdopodobniej bliżej końca tamtego stulecia, przeprowadzono, trwającą być może do początku XVI wieku, wielką późnogotycką przebudowę kościoła, na skutek której został on podwyższony i powiększony o prezbiterium. Inicjatorami i fundatorami prac budowlanych prawdopodobnie był miejscowy możny ród Perényi, o czym świadczyłby umieszczony w kościele nagrobek zmarłego w 1458 roku Jána Perényi. Prowadzenie przebudowy mogło być natomiast powierzone warsztatowi związanemu z koszyckim mistrzem budowlanym Štefanem, autorem między innymi późnogotyckiej przebudowy kościoła w Bardejovie.
W 1502 roku w pobliżu kościoła rozpoczęto budowę klasztoru, do którego dwa lata później Imrich Perényi sprowadził konwent paulinów. Fara Nawiedzenia NMP stała się wówczas świątynią klasztorną, a parafię przeniesiono do kościoła św. Władysława. Już jednak w 1530 roku syn fundatora o imieniu Piotr, wygnał zakonników, a kościół przekazał protestantom. Katolicy odzyskali go dopiero po około stu latach, kiedy to Trebišov stał się własnością rodu Drugethów. Paulini powrócili w 1650 roku, a około dziesięć lat później dobudowali do kościoła barokową wieżę. Na początku XVIII wieku klasztor połączył się z parafią, lecz w 1784 roku w ramach reform józefińskich został skasowany. Niedługo przedtem wnętrze świątyni pokryto rokokowymi freskami. Ostatnią znaczącą zmianą wyglądu kościoła było dobudowanie w 1936 roku zachodniej kaplicy.
Architektura
Pierwotnie, pod koniec XIII wieku, kościół był budowlą wzniesioną na planie prostokąta o dość znacznych wymiarach. Jego długość wynosiła około 20 metrów, a szerokość 10,6 – 10,7 metra, przy grubości murów 1,1 metra, natomiast wysokość szacunkowo około 7-7,5 metra. Kościół mógł być budowlą halową o wnętrzu dwunawowym, wyklucza się natomiast z powodu kąta nachylenia szczytów formę bazyliki. Forma najstarszego prezbiterium nie jest znana. Prawdopodobnie były ono, na zasadzie analogii z innymi kościołami tego regionu, czworoboczne. Wejście do wnętrza prowadziło od południa poprzez ostrołukowy, profilowany portal (o formie zbliżonej do portalu kościoła z Seňa), oświetlenie natomiast zapewniały wąskie i wysokie okna lancetowate. Portal pierwotnie pokryty był dekoracją malarską w postaci roślinnych wici w archiwolcie oraz być może przedstawieniami figuralnymi w tympanonie.
Na skutek późnogotyckiej przebudowy korpus nawowy kościoła został podwyższony, a po jego wschodniej części wzniesiono nowe prezbiterium, minimalnie węższe niż w nawie, dwuprzęsłowe i zakończone na wschodzie trójbocznie. W nawie po stronie południowej umieszczono trzy nowe okna, ostrołukowe, dużo większe i wyższe od starych, wypełnione dwudzielnymi maswerkami o rożnych wzorach. Prezbiterium oświetliły od południa i wschodu cztery okna, dwudzielne, podobnego kształtu, ale nieco węższe. Dodatkowo jedno okno umieszczone było na osi fasady zachodniej. W trakcie przebudowy kościół zaopatrzono w drugie wejście, tym razem przeprute w ścianie zachodniej. Osadzono je w ostrołucznym portalu z profilowaniem przecinającym się w górnej części.
Prezbiterium od korpusu oddzielono arkadą tęczy, lecz zastosowano jednolity system podziału ich wnętrza. Przy wewnętrznych elewacjach dostawiono przyścienne filary, których geometryczną podstawą, podobnie jak głowic i wsporników, był wielobok. W dolnych częściach półfilarów nawy umieszczono prosty czworoboczny cokół, z którego naroża przechodziły w wieloboczną formę, bazy półfilarów prezbiterium nie są znane (znajdują się dziś pod posadzką), a w krótkim zamknięciu chóru założono wąskie, obłe wałki służek. Geometryczne formy wsporników urozmaiciła jedynie para maszkaronów – demonów w zachodnich narożnikach prezbiterium. Powód ich umieszczenia w tym konkretnym miejscu nie jest znany, być może zadecydował o tym jedynie widok od strony uprzywilejowanych kościelnych hierarchów i świeckiej elity stojącej w chórze kościoła.
Prezbiterium kościoła zwieńczono sklepieniem sieciowym w typie Parlerowskim, zastosowanym w katedrze praskiej około 1385 roku. Jego cecha charakterystyczna polegała na przerwaniu żebra międzyprzęsłowego, które zamiast łączyć się w wierzchołku rozwidlono na dwa przekątne zwrócone w stronę sąsiednich narożników. Rezultatem była jednolita, poprzecznie niepodzielna siatka, jedna z kluczowych inspiracji późnego gotyku, wielokrotnie odtwarzana i popularna do końca średniowiecza. W Trebišovie jedyną różnicą było zastosowanie regesywnego elementu w postaci przełamującego, nieprzerwanego żebra poprzecznego, dzielącego chór na przęsła (prawdopodobnie zastosowane na wzór sklepienia mistrza Štefana w kościele farnym w Bardejovie). Żebra tego nie zastosowano już w sieciowym sklepieniu nawy, dzięki czemu w pełni wykorzystano tam potencjał schematu sieciowego.
Stan obecny
Kościół pomimo przysłonięcia fasady zachodniej z gotyckim oknem i portalem wejściowym przez barokową wieżę oraz pomimo pokrycia sklepień rokokowymi malowidłami, prezentuje dziś czystą, dobrze zachowaną gotycką formę. Oprócz Parlerowskich sklepień sieciowych warte uwagi są kamienne maswerki okienne oraz częściowo widoczny, zamurowany portal południowy z około 1280 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Volovár M., Kostol Navštívenia Panny Márie v Trebišove a jeho slohový kontext [w:] Príbehy pamiatok a obrazov. Zborník príspevkov k sedemdesiatinám Ivana Gojdiča, Trnava 2018.