Historia
Romański kościół został wzniesiony około połowy XII wieku na skraju średniowiecznej wioski na miejscu starszego cmentarza, którego część nagrobków była wykorzystywana przy budowie fundamentów. Wieś po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1269 roku jako własność możnego rodu Abovców. Być może jeszcze w ostatnim kwartale XIII wieku kościół został przebudowany w stylu romańsko – gotyckim, a w połowie XIV wieku wnętrza ozdobiły malowidła ścienne. W drugiej połowie XIV wieku do północnej ściany nawy przystawiono kaplicę. W okresie tym pierwotna wieś przeniesiona została z okolic kościoła do obecnej, niższej położonej pozycji. W XV wieku kościół przeszedł szeroką renowację późnogotycką, kiedy to romańską apsydę zastąpiono wielobocznym prezbiterium. Ponadto, wieża została podwyższona i zmodyfikowana do celów obronnych, być może w XVI wieku w związku z tureckim niebezpieczeństwem. W latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku kościół przeszedł gruntowną rekonstrukcję. Malowidła ścienne zostały przywrócone w latach 1992-1993.
Architektura
Pierwotna romańska budowla posiadała prostokątną w planie nawę i półokrągłą apsydę po stronie wschodniej. Wejście do kościoła prowadziło od strony południowej, poprzez portal z półkolistym tympanonem, pierwotnie pokrytym barwnymi malowidłami. Wnętrze oświetlane było niewielkimi, rozglifionymi oknami, zamkniętymi u góry półkoliście.
Pod koniec XIII wieku lub najdalej na początku XIV stulecia nawa została rozbudowana w stronę zachodnią, gdzie dobudowana została masywna wieża dzwonnicza, ale tylko o dwóch kondygnacjach. Według innej interpretacji wieża początkowo była budowlą wolnostojącą, być może o charakterze obronno – mieszkalnym, dopiero w drugiej połowie XIV wieku dołączoną do kościoła i przekształconą poprzez wstawienie empory. Nowszą i starszą część nawy po stronie południowej rozgraniczyła pojedyncza przypora, całość zaś nawy rozświetlona została większymi, ostrołukowymi już oknami.
Wejście do wieży prowadziło z poziomu parteru od zachodu przez wczesnogotycki kamienny portal o profilowanym ościeżu. W miejscach początku załamania jego łuku, po bokach osadzono romańskie jeszcze dwie kamienne głowy – maski wykonane z płytkiej płaskorzeźby. Wewnątrz wieża otrzymała murowaną emporę, która otwierała się na pierwszym piętrze dwoma ostrołucznymi otworami, między którymi znajdowała się od środka półkolista nisza, prawdopodobnie miejsce na oddzielny ołtarz. Poprzez powyższe dwa otwory przedostać się można był na drewnianą galerię podtrzymywaną przez belki osadzone w otworach w murze. Wnętrze przyziemia wieży, także otwarte na nawę ale jedną dużą arkadą, zwieńczono sklepieniem krzyżowym o ciężkich żebrach ze ściętymi krawędziami, osadzonych na narożnych konsolach piramidalnego kształtu. Żebra spięto okrągłym zwornikiem z plastycznym reliefowym krzyżem. Wejście na pierwsze piętro oryginalnie wiodło z zewnątrz przez prosty portal z półkolistym zwieńczeniem i poprzez zadaszone, strome schody znajdujące się przy południowej elewacji wieży. Ich murowana struktura otrzymała na zewnątrz dwie ślepe arkady, w średniowieczu pokryte malowidłami.
W drugiej połowie XIV wieku do północnej ściany nawy przystawiono kaplicę, natomiast w XV wieku wieżę podwyższono o cztery górne kondygnacje i przystosowano do celów obronnych. Doświetlały ją wąskie otwory szczelinowe, za wyjątkiem trzeciego piętra, od północy zaopatrzonego w większe gotyckie okno z czterolistnym maswerkiem. Pod koniec XV stulecia romańską apsydę zastąpiono wielobocznym, gotyckim prezbiterium opiętym z zewnątrz przyporami. Zostało ono przykryte sklepieniem krzyżowo – żebrowym z dwoma rzeźbionymi zwornikami: jednym z młotem i półksiężycem, drugim z heraldycznym zwierzęciem, dzikiem. Żebra spoczęły bezpośrednio na ścianach obwodowych z ukośnym podcięciem.
Stan obecny
Obecny wygląd cennego zabytku jest wynikiem kilku średniowiecznych etapów rozbudowy, przy czym z pierwszego romańskiego kościoła zachowała się do dziś południowa ściana nawy z kamiennym portalem z półkolistym tympanonem i małym romańskim oknem o półkolistym zwieńczeniu. Wnętrze kościoła zachowało cenne freski z połowy XIV wieku w stylu włosko-bizantyjskim, natomiast dekoracja sgraffitowa zewnętrznych elewacji, szczególnie dobrze widoczna na wieży, pochodzi z XVI wieku. Spośród dekoracji malarskich wewnątrz kościoła najbardziej imponujące są sceny tortur potępionych, dla których malarz prawdopodobnie znalazł przykłady w iluminowanych rękopisach z około 1330 roku, stworzonych dla magnatów węgierskich przez mistrzów bolońskich.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.
Strona internetowa apsida.sk, Svinica.