Historia
Kościół został zbudowany w drugiej ćwierci XIII wieku, a po raz pierwszy poświadczony źródłowo w 1333 roku. Na przełomie XIII i XIV wieku poddano go rozległej gotyckiej przebudowie, kontynuowanej do połowy XIV wieku i po przerwie w pierwszej połowie XV stulecia. Wówczas to kościół został rozszerzony o południową nawę, jednak ze względu na problemy ze statyką budowli, musiała ona zostać usunięta po krótkim czasie. Przed 1485 rokiem, jak zostało napisane na portalu południowym, utratę nawy południowej zrekompensowano budową nowej nawy północnej.
Trzęsienie ziemi w 1590 roku, które miało epicentrum w Komárnie, uderzyło także w kościół św. Jakuba. W jego efekcie północna wieża została zniszczona i wymagała odbudowy. Przeprowadzili ją już protestanci, którzy przejęli kościół na skutek postępującej reformacji. Na zakończenie tych prac obydwie wieże wzmocnili masywnymi przyporami, przystosowali też wnętrze do wymogów nowej liturgii (między innymi zamontowali ambonę).
Kościół pozostawał w rękach kalwinistów do lat pięćdziesiątych XVII wieku. W okresie baroku dobudowano do niego dwie kruchty, dalsze modyfikacje miały miejsce także w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to dobudowano nowe oratorium do północnej ściany prezbiterium (na skutek czego zniszczono gotyckie pastoforium). W latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wieku trwały prace remontowe w trakcie których między innymi usunięto neogotycki przedsionek. W 2014 roku rozpoczęto kompleksową renowację kościoła zakończoną w 2018 roku.
Architektura
Pierwotny późnoromański kościół powstał jako budowla jednonawowa z dwoma zachodnimi, czworobocznymi wieżami i co ciekawe zaawansowanym, wielobocznym prezbiterium, typowym dla budowli gotyckich. W jego sąsiedztwie usytuowana była rotunda – karner pod wezwaniem św. Krzyża. Elewacje kościoła były ozdobione fryzem arkadowym, wnętrza prawdopodobnie oświetlały nieduże, rozglifione okna, a otwory w wieżach tworzyły rozdzielone kolumienkami biforia. Główne wejście prowadziło od strony zachodniej, poprzez romański uskokowy portal, którego półkoliście zwieńczony tympanon ozdobił trójliść ujęty drobnym ornamentem w ostrosłupy. Na wysokości korony gzymsu w południowo – wschodnim narożniku umieszczona została późnoromańska konsola w kształcie głowy barana, pełniąca prawdopodobnie funkcję ochrony przed złem. Podobna konsola znajdowała się pierwotnie także po przeciwnej północno – wschodniej stronie. W środku, sklepione krzyżowo pomieszczenie przyziemia pomiędzy wieżami, otwierało się na przykrytą stropem nawę trzema półkolistymi arkadami, podtrzymywanymi przez dwa graniaste filary.
Prawdopodobnie niedługo po ukończeniu kościoła, do południowej ściany prezbiterium dostawiono aneks na rzucie prostokąta, otwarty do wnętrza szeroką arkadą i prawdopodobnie służący jako kaplica. Większe zmiany nastąpiły w okresie od końca XIII do pierwszej połowy XIV wieku, kiedy to kościół przeszedł gruntowną przebudowę gotycką. Wówczas to pierwotny płaski strop nawy zastąpiono ceglanym sklepieniem wspartym na dwóch filarach, tworzących dwunawową przestrzeń korpusu. Modyfikacje objęły również zachodnią część kościoła, gdzie przebudowano lub na nowo wymurowano ceglaną emporę. Oświetlenie wnętrza kościoła zostało na nowo rozwiązane za pomocą większych gotyckich okien ostrołukowych z maswerkami, a także okrągłego okna w południowej elewacji nawy.
W pierwszej połowie XV wieku do korpusu dobudowano kolejną nawę po stronie południowej, która od strony wschodniej otwierała się na starszą kaplicę późnoromańską. Nowa przestrzeń we wnętrzu otwierała się na korpus trzema arkadami, a jej trzy przęsła zwieńczono sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Aneks posiadał jednak problemy statyczne i najpewniej niedługo po ukończeniu musiał zostać rozebrany, za wyjątkiem wydzielonej części po stronie zachodniej. Stratę tą zrekompensowano budując przed 1485 rokiem jeszcze jedną nawę, tym razem po stronie północnej. Nawa północna sięgała od strony wschodniej do północno – zachodniej przypory prezbiterium, którego bryłę wkomponowano w jej wschodnią ścianę. Został połączona ze starszym dwunawowym korpusem dwoma szerokimi arkadami o półkolistych zwieńczeniach. Nowa dobudówka została przesklepiona pięcioma przęsłami sklepienia krzyżowo-żebrowego, a mając na uwadze wcześniejsze problemy ze statyką, od zewnątrz wzmocniono ją na całej jej długości szeregiem przypór. W trakcie późnogotyckiej przebudowy nastąpiło również znaczne podwyższenie murów obwodowych korpusu i prezbiterium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Strona internetowa apsida.sk, Štvrtok na Ostrove.