Historia
Kościół św. Władysława został zbudowany w XIII wieku wraz z klasztorem minorytów. W 1473 roku z fundacji Stefana Zapolyi, ówczesnego żupana spiskiego, miano dobudować do świątyni późnogotycką kaplicę. Ostatnie badania przesunęły jednak datę jej powstania o kilka dekad wcześniej i powiązały z rodem Thurzonów. Wkrótce po jej ukończeniu budynek został ozdobiony malowidłami ściennymi. W dobie reformacji, gdy kościół zajęli protestanci, katolicy musieli odprawiać swoje nabożeństwa w tej kaplicy. Katolicy odzyskali świątynię w 1671 roku, choć później jeszcze przez kilka lat był ponownie w rękach protestantów. W latach 1899-1901 kościół poddano renowacji, niestety utrzymanej w stylistyce neogotyckiej o zbyt dużej dowolności. W 2020 roku rozpoczął się kompleksowy remont kościoła.
Architektura
Kościół wzniesiony został na wzgórzu w północo – zachodniej części osady, w stylistyce będącej efektem okresu przejściowego pomiędzy okresem późnoromańskim i gotyckim. Otrzymał prostokątną w planie nawę oraz nieco węższe, zbliżone do kwadratu prezbiterium po stronie wschodniej, do którego od północy przystawiono zakrystię i owalną wieżyczką schodową. Przy nawie od zachodu usytuowana została wyniosła czworoboczna wieża z elewacjami przeprutymi otworami szczelinowymi i biforiami na dwóch najwyższych piętrach. Wnętrze nawy pierwotnie przykryte było drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową, natomiast pojedyncze przęsło prezbiterialne sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podobnie jak dwa przęsła zakrystii.
Od południa do korpusu kościoła dobudowana została późnogotycka kaplica, wyższa niż nawa i wyraźnie dominująca na elewacji południowej. Otrzymała ona formę budowli trójprzęsłowej, zamkniętej na wschodzie trójbocznie, nakrytej stromym dachem dwuspadowym i ozdobionej bardzo bogatym detalem architektonicznym, na który składały się m.in. maswerki okienne wypełniające duże ostrołuczne okna i pinakle wyrastające z opinających kaplicę przypór. Dolna część kaplicy podzielona została mniejszymi ostrołucznymi, profilowanymi oknami, osadzonymi na gładkich powierzchniach ścian, które najwyraźniej nosiły malowane dekoracje.
Wnętrze kaplicy zostało podzielone na dwie kondygnacje: górną o formie oratorium, oraz dolną, częściowo zatopioną poniżej poziomu gruntu. Prawdopodobnie miała ono pełnić funkcję krypty pogrzebowej. Górna część kaplicy zwieńczona została wewnątrz bogatym i skomplikowanym typem sieciowego sklepienia parlerowskiego (które zapoczątkował mistrz budowlany Peter Parler, autor między innymi sklepień w katedrze św. Wita w Pradze) opadającego na wiązki służek przy ścianach wzdłużnych i pojedyncze służki we wschodnim zamknięciu. W zachodniej części oratorium znalazła się bogato zdobiona empora. Przestrzeń pod nią także zwieńczono sklepieniem sieciowym, które w unikalny sposób zbiega się pośrodku w rodzaj wystającego zwornika. Dolna kondygnacja kaplicy przykryta została niskim sklepieniem gwiaździstym z nietypowym centralnym żebrem na osi budowli, które opiera się na cylindrycznych służkach przy ścianach.
Wzorców budowlanych kaplicy Zapolyów, w której w pełni zastosowano podstawowe elementy gotyku (maksymalne rozjaśnienie bryły budowli, gra światłem, wertykalizm) należy szukać w paryskiej Sainte Chapelle, a bliżej w katedrze św. Szczepana w Wiedniu. Z kolei sama kaplica Zapolyów ze Spišskiego Štvrtoka stała się przykładem dla kaplicy Zapolyów usytuowanej przy katedrze w Spiskiej Kapitule.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Strona internetowa apsida.sk, Spišský Štvrtok.
Strona internetowa zabytkowekoscioly.net, Spiski Czwartek, kościół św. Władysława.