Historia
Kościół zbudowany został mniej więcej w połowie XIII wieku, a pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w źródłach pisanych w 1276 roku. W pierwszej połowie XIV wieku został zasklepiony i powiększony o boczną kaplicę. Niedługo po połowie XV wieku miała miejsce kolejna znacząca przebudowa, która tym razem doprowadziła do przekształcenia prezbiterium. Prace te wykonano pod nadzorem mistrza Juraja ze Spiskiej Soboty.
W latach 1553 – 1674 z kościoła na skutek reformacji korzystali ewangelicy. W okresie ich działalności, w połowie XVII wieku, nadbudowano zakrystię o dodatkową kondygnację oraz dobudowano na północnym – zachodzie aneks z wejściem do empory.
W 1775 roku prawie całe miasto spłonęło, przy czym pożar zniszczył także kościół i jego wieżę. Została ona odbudowana przy wykorzystaniu nowego, barokowego hełmu, a przy okazji umieszczono od południa nowożytną kruchtę. W 1813 roku miasto nawiedziła kolejna katastrofa w postaci trzęsienia ziemi. Remonty prowadzono do 1815 roku, lecz zawalone gotyckie sklepienie kaplicy św. Anny odbudowane zostało już w nowej formie. Na przełomie XIX i XX wieku mur wokół kościoła został częściowo obniżony, a częściowo usunięty. Następnie od 1909 do 1917 roku przeprowadzono regotyzację zabytku, kontynuowaną remontami z drugiej połowie XX wieku.
Architektura
W najstarszej formie kościół był wczesnogotycką budowlą składającą się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta, prezbiterium prawdopodobnie o czworobocznym kształcie po stronie wschodniej i czworobocznej wieży na osi fasady zachodniej. Nawa przykryta była płaskim drewnianym stropem, który być może z racji jej sporej szerokości podpierany był środkowym słupem. Wejście prowadziło do nawy od południa, poprzez półkoliście zwieńczony portal, flankowany uskokami w które włożono z każdej strony po jednej obłej kolumnie i po trzy kapitele zdobione płaskorzeźbionymi liśćmi.
W pierwszej połowie XIV wieku korpus przekształcono w budowlę dwunawową poprzez wstawienie pośrodku kamiennego filara o przekroju ośmiobocznym. Podtrzymywał on sklepienie krzyżowo – żebrowe w dwóch przęsłach zachodnich i sklepienie trójpodporowe w części wschodniej korpusu. Być może funkcjonowała już wówczas północna kaplica św. Anny, otwarta na korpus dwoma szerokimi arkadami.
Krótko po połowie XV wieku wyburzono stare, wczesnogotyckie prezbiterium i na jego miejscu wzniesiono obszerniejsze, o równej szerokości z dwunawowym korpusem i nawet większej od niego długości (cała budowla osiągnęła wówczas 33 metry długości). Po stronie wschodniej zostało ono zamknięte trójbocznie. Dwa przęsła prezbiterialne zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym, przy czym przęsło wschodnie wzbogacono w zamknięciu trzema dodatkowymi układami trójpodporowymi. Żebra sklepienne spięto ozdobnymi zwornikami, między innymi o kształtach głowy Chrystusa, głowy Adama, czy róży. Jeszcze w okresie gotyku od strony północnej dostawiono do prezbiterium podłużną, sklepioną kolebkowo zakrystię.
W latach 1502 – 1514 przebudowano kaplicę północną (lub według alternatywnej hipotezy dopiero wówczas ją wzniesiono). Miała ona wówczas uzyskać dwuprzęsłowe sklepienie krzyżowo – żebrowe.
Stan obecny
Kościół jest jednym z najważniejszych przykładów średniowiecznej architektury na terenie Słowacji. Z najstarszego, romańsko – gotyckiego okresu zachował się mur obwodowy nawy i duża część wieży. Dobrym przykładem architektury gotyckiej są zwłaszcza sklepienia nawy głównej i prezbiterium z ozdobnymi zwornikami. Z okresu gotyku pochodzą również portale po zachodniej stronie wieży, południowej stronie prezbiterium oraz między prezbiterium a zakrystią. Wewnątrz obejrzeć można kamienną chrzcielnicę z pierwszej połowy XIV wieku, oraz kamienne pastoforium z około 1460 roku z oryginalną kratą z kutego żelaza i zdobieniami domalowanymi powyżej na elewacji prezbiterium. We wnętrzu znajduje się także aż pięć drewnianych ołtarzy szafowych z XV i XVI wieku, a także rzeźba późnogotyckiej Kalwarii z 1489 roku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Strona internetowa apsida.sk, Poprad-Spišská Sobota.