Historia
Kościół zbudowany został mniej więcej w połowie XIII wieku, a pierwsza wzmianka o nim pojawiła się w źródłach pisanych w 1276 roku. W pierwszej połowie XIV wieku został zasklepiony i powiększony o boczną kaplicę. Niedługo po połowie XV wieku miała miejsce kolejna znacząca przebudowa, która tym razem doprowadziła do przekształcenia prezbiterium. Prace te wykonano pod nadzorem mistrza Juraja ze Spiskiej Soboty.
W latach 1553 – 1674 na skutek reformacji z kościoła korzystali ewangelicy. W okresie ich działalności, w połowie XVII wieku, nadbudowano zakrystię o dodatkową kondygnację oraz dobudowano na północnym – zachodzie aneks z wejściem do empory. Prawdopodobnie w związku ze zmianą formy liturgii, rozpoczęto też wymianę wyposażenia i wystroju kościoła na nowożytne.
W 1775 roku prawie całe miasto spłonęło, przy czym pożar zniszczył także kościół i jego wieżę. Została ona odbudowana przy wykorzystaniu nowego, barokowego hełmu, umieszczono też od południa korpusu nowożytną kruchtę. W 1813 roku miasto nawiedziła kolejna katastrofa w postaci trzęsienia ziemi. Remonty prowadzono do 1815 roku, lecz zawalone gotyckie sklepienie kaplicy św. Anny odbudowane zostało już w nowej formie. Na przełomie XIX i XX wieku mur wokół kościoła został częściowo obniżony, a częściowo usunięty. Następnie od 1909 do 1917 roku przeprowadzono regotyzację zabytku. Prace remontowe kontynuowano w drugiej połowie XX wieku.
Architektura
W XIII wieku kościół był późnoromańską budowlą, składającą się z jednonawowego korpusu na planie prostokąta, prezbiterium po stronie wschodniej prawdopodobnie o kwadratowym rzucie, i czworobocznej wieży na osi fasady zachodniej. Nawa przykryta była płaskim drewnianym stropem, który być może z racji jej sporej szerokości podpierany był środkowym słupem. Wejście prowadziło do nawy od południa, poprzez półkoliście zwieńczony portal, flankowany uskokami w które włożono z każdej strony po jednej kolumience i po trzy kapitele zdobione płaskorzeźbionymi liśćmi.
W pierwszej połowie XIV wieku korpus przekształcono w budowlę dwunawową poprzez wstawienie pośrodku kamiennego filara o przekroju ośmiobocznym, z takim samym cokołem i okrągłą bazą. Podtrzymywał on sklepienie krzyżowo – żebrowe w przęśle zachodnim i sklepienie trójpodporowe w części wschodniej korpusu, dzięki czemu żebra mogły zostać opuszczone do narożników po bokach półkolistej arkady tęczy. Zarówno na ścianach, jak i na filarze, zostały podwieszone z podcięciami. W miejscach przecięć żebra spięto okrągłymi zwornikami zdobionymi płaskorzeźbionymi maskami i rozetą. Być może w pierwszej połowie XIV wieku funkcjonowała już północna kaplica św. Anny, otwarta na korpus dwoma szerokimi arkadami.
Krótko po połowie XV wieku wyburzono stare, późnoromańskie lub wczesnogotyckie prezbiterium i na jego miejscu wzniesiono obszerniejsze, o równej szerokości z dwunawowym korpusem i nawet większej od niego długości (cała budowla osiągnęła wówczas 33 metry długości). Po stronie wschodniej zostało ono zamknięte trójbocznie, a od południa i wschodu wzmocnione przyporami. Dwa przęsła prezbiterialne zwieńczono sklepieniem krzyżowo – żebrowym, przy czym przęsło wschodnie wzbogacono w zamknięciu trzema dodatkowymi układami trójpodporowymi. Żebra sklepienne spięto ozdobnymi zwornikami o kształcie tarczy herbowej i rozety. Nietypowo zwornik umieszczono także pośrodku żebra jarzmowego.
Jeszcze w okresie gotyku, po ukończeniu przebudowy prezbiterium, od strony północnej dostawiono do niego podłużną, sklepioną kolebkowo zakrystię. W latach 1502 – 1514 przebudowano kaplicę północną (lub według alternatywnej hipotezy dopiero wówczas ją wzniesiono). Miała ona wówczas uzyskać dwuprzęsłowe sklepienie krzyżowo – żebrowe. Ostatecznie pod koniec średniowiecza elewacja północna kościoła na całej długości sąsiadowała z niższymi aneksami.
Stan obecny
Kościół jest jednym z najważniejszych przykładów średniowiecznej architektury na terenie Słowacji. Z najstarszego okresu zachowała się dolna część wieży oraz mur obwodowy nawy bez części wschodniej, z późnoromańskim portalem w południowej ścianie. Dobrym przykładem architektury gotyckiej są zwłaszcza sklepienia nawy głównej i prezbiterium z ozdobnymi zwornikami. Z okresu gotyku pochodzą również portale po zachodniej stronie wieży, południowej stronie prezbiterium oraz między prezbiterium a zakrystią. Wewnątrz obejrzeć można kamienną chrzcielnicę z pierwszej połowy XIV wieku, oraz kamienne pastoforium z około 1480 roku, z oryginalną kratą z kutego żelaza i zdobieniami domalowanymi powyżej na elewacji prezbiterium. We wnętrzu kościoła znajduje się także aż pięć drewnianych ołtarzy szafowych z XV i początku XVI wieku, oraz rzeźba późnogotyckiej Kalwarii z 1489 roku, umieszczona na belce tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok treti K-Ž, red. A.Güntherová, Bratislava 1969.