Sklené Teplice – zamek Teplica

Historia

   Zamek Teplica prawdopodobnie został wzniesiony w drugiej połowie XIII wieku. Strzegł on wówczas drogi z doliny Hronu do Banskiej Štiavnicy. Po raz pierwszy jako zamek „Teplicze” wymieniony został w źródłach pisanych w 1456 roku. Wtedy to Jan Jiskra z Brandýsa, najemnik na służbie królowej Elżbiety, a następnie Władysława Pogrobowca w walkach o koronę węgierską z  Władysławem Jagiellończykiem, potwierdził odebranie znacznej sumy 400 guldenów od pobliskich miast górniczych, w celu pokrycia kosztów pilnych napraw na zamku. Związek zamku z miastami górniczymi potwierdzony został ponownie w 1463 roku, gdy Andreas Modrer, zarządca komory górniczej Kremnicy oraz dowódca garnizonu zamku Teplica („capitaneus castri Thyplicz”) wydzierżawił młyn w pobliżu miasta Pukanec od benedyktyńskiego opata.
   Pod koniec trzeciej ćwierci XV wieku właścicielem zamku był arcybiskup ostrzyhomski. Kiedy w 1471 roku arcybiskup Jan Vitéz zorganizował spisek w celu obalenia władzy króla Macieja Korwina, podległe mu zamki przeszły na stronę polskiego księcia Kazimierza Jagiellończyka, syna króla Kazimierza IV. Knowania Vitéza zostały szybko wykryte i zdławione, zaś Maciej Korwin przekazał zamek swemu sojusznikowi, biskupowi Egeru, Janowi Beckensloerowi. Ten formalny akt nie zmienił jednak stanu faktycznego, bowiem garnizon Teplicy pod dowództwem Stanislava z Košeca pozostał wierny stronie polskiej. Dopiero po śmierci Jana Vitéza w 1472 roku i wygaśnięciu konfliktu Teplica wraz z zamkami Breznica i Revište poddały się węgierskiemu władcy.
   W późnych latach 70-tych XV wieku król Maciej Korwin podarował zamek  swej żonie Beatrycze Aragońskiej, a ta włączyła podzamkową osadę do dóbr Šášov. Następnie w 1489 roku podarowała dwór we wsi swemu dworzaninowi i żupanowi zwoleńskiemu o imieniu Perott. Nowy właściciel w okresie niepokojów po śmieci Macieja Korwina nadzorował naprawę podupadłego zamku i odpowiednie wyposażenie odbudowanej warowni („noviter constructum”), co Beatrycze sfinansowała z dochodów królewskiej komory. Prace budowlane zakończono przed 1494 rokiem, kiedy to stan zamku przedstawił ówczesny kasztelan Ferdinand. Jednak po anulowaniu małżeństwa Beatrycze z Ludwikiem Jagiellończykiem straciła ona zainteresowanie węgierskimi dobrami, podobnie jak Perott, który w 1500 roku sprzedał dwór w Sklené. Zamek prawdopodobnie wkrótce potem znów podupadł lub nawet został opuszczony.
   Klęska pod Mohaczem w 1526 roku i zagrożenie tureckie sprawiły, że miasto Banska Štiavnica sfinansowała utrzymywanie strażnicy na zamku Teplica. Kilka dekad później, w związku z ponownym zagrożeniem tureckimi najazdami, ponownie wykorzystywano zamek w ograniczonym zakresie w celu kontroli okolicznych szlaków. Według dokumentu z 1564 roku straż na starym zamku nad wsią Sklené miała dawać ogniem sygnały alarmowe na wypadek zagrożenia. W XVII wieku budowlę całkowicie porzucono, przez co przyjęła nazwę Pustego Zamku. W XIX stuleciu zaczęto go rozbierać w celu pozyskania materiałów budowlanych dla pobliskiego kościoła i domów w Sklené.

Architektura

   Zamek zbudowany został na wzgórzu o wysokości 629 metrów n.p.m., po zachodniej stronie znajdującej się w dolinie osady Sklené Teplice, a zarazem po południowej i zachodniej stronie górskiego szlaku z doliny rzeki Hron do Banskiej Štiavnicy. Wysokie wzgórze zapewniało kontrolę nad okolicą oraz wzrokowy kontakt z nieodległymi zamkami Revište i Žakýl. Droga do niego wiodła łączącą dwa wzniesienia przełęczą po stronie południowej, poprzez wysunięte w przedpole obwarowania, utworzony około 50 metrów przed zamkiem poprzeczny przekop i dalej wzdłuż zachodniego stoku zamkowego wzgórza, gdzie osiągała podzamcze.
   Rdzeń zamku zajmował południową, spłaszczoną część trapezoidalnego w planie, skalistego wzniesienia o wymiarach 25 x 22 do 40 metrów. Składał się z muru obronnego połączonego z czworoboczną wieżą zajmującą południowy narożnik dziedzińca i wschodniego domu mieszkalnego na rzucie wydłużonego czworoboku. Być może kolejny budynek lub skrzydło głównego pałacu przy ukośnie poprowadzonej kurtynie muru łączyło się z wieżą. Na dziedzińcu, w sąsiedztwie górującej nad dojazdową drogą wieży, znajdował się wykuty w skale zbiornik na wodę. Posiadał on wymiary 5,1 x 3,9 metra, z wymurowanym wnętrzem pokrytym starannie kładzionym wapiennym tynkiem, zabezpieczającym przed przesiąkaniem deszczówki w grunt.
   Od północy zamek górny sąsiadował z drewniano – ziemnym, niżej położonym podzamczem, podzielonym na dwa osobne obszary. Część bliższa zamkowi górnemu zajmowała prostokątny teren o wymiarach 26 x 20 metrów, natomiast północna część podzamcza posiadała wymiary około 30 x 28 metrów i nieregularny kształt. Obie części były oddzielone od siebie wykutym w skale poprzecznym przekopem o szerokości około 5 metrów. Przez obie części wiodła droga dojazdowa do rdzenia zamku, która w zewnętrznej części, tuż przed przekopem ostro zakręcała. Od północy i zachodu podzamcze mogło być chronione ziemnymi wałami. W XV wieku od strony południowo – wschodniej powstało drugie przedzamcze, wysunięte na około 26 metrów od rdzenia zamku. Na skalistym cyplu stanowiącym krawędź dziedzińca prawdopodobnie zabezpieczone było obłą wieżą, a wyżej na stoku, w pobliżu muru zamku górnego, mogło mieścić budynek mieszkalny.
   Wspomniane powyżej wysunięte w przedpole obwarowania przypuszczalnie powstały w trakcie rozbudowy zamku z drugiej połowy XV wieku. Położone około 450 metrów na południe od zamku, miały kształt owalu o wymiarach 45 x 30 metrów, otoczonego ziemnym wałem i przekopem, który wydzielał obszar około 27 x 15 metrów. Położone na skalistej grani, obwarowania kontrolowały przebiegającą poniżej od wschodu drogę do zamku. Możliwe jest również, iż fortyfikacje stanowiły pozostałości warownego obozu oblegających zamek wojsk, które w ten sposób izolowały miejscowy garnizon.

Stan obecny

   Zamek nie przetrwał do czasów współczesnych. Widoczne są jedynie wały ziemne i fragmenty murowanych fundamentów budynku mieszkalnego, a także pozostałości zbiornika na wodę deszczową. Wstęp na zalesiony teren dawnego zamku jest wolny. Dojście do niego wiedzie żółtym szlakiem turystycznym z miasteczka Sklené Teplice, który po około 1 kilometrze na wschodnim stoku wzgórza łączy się z zielonym szlakiem, i skręca w stronę północną w miejsce oryginalnej drogi dojazdowej do zamku. Obranie drogi południowej zapewni dojście do dawnych, wysuniętych w przedpole obwarowań ziemnych.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Bóna M., Stredoveké hrady na strednom Pohroní, Nitra 2021.

Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.