Sklabina – zamek

Historia

   Pierwsza wzmianka o Sklabinie pochodzi z 1309 roku, kiedy to jej właścicielem był zwoleński żupan Donch, uważany również za budowniczego zamku. W 1339 roku po objęciu przez Doncha władzy nad majątkiem w Komarnie zamek Sklabina stał się własnością królewską, przy czym jego kasztelanowie pełnili także funkcję żupanów turczańskich.
   Pierwsza poważna rozbudowa zamku nastąpiła w czasach panowania Zygmunta Luksemburczyka, prawdopodobnie na skutek zniszczeń związanych ze zdobyciem zamku przez husytów w 1434 roku i jego częściowym spaleniem. Ponownie zamek został zmodernizowany i powiększony latach 1460-1480, za panowania Macieja Korwina. Sklabina wciąż była wówczas zamkiem królewskim, lecz oddanym w zastaw z powodu długów Zygmunta Luksemburczyka. Od 1410 do 1470 roku zamek był trzymany na zasadzie zastawu przez Andrzeja Balickiego. Po nim dzierżył go żupan Jan Ernest, król Maciej Korwin, a od 1494 roku trafił do rąk węgierskiego palatyna, Stefana Zapolyi. Po pięciu latach został przejęty przez jego syna Jana, który jednak po walkach z Habsburgami musiał opuścić tę część Węgier. Później żupani zmieniali się dość często. W 1527 roku zamek trafił do rąk Franciszka Revaya, który w sześć lat później został „dziedzicznym i wiecznym żupanem Turca” i otrzymał Sklabinę na własność. Revayowie stali się najważniejszym rodem w Turcu, swój urząd sprawowali do 1848, a właścicielami zamku i wielu innych dóbr w kotlinie pozostali aż do 1945 roku.
   W związku ze wzrastającym zagrożeniem tureckim w XVI wieku zamek został rozbudowany i przystosowany do użycia broni ogniowej. Nigdy nie musiał się mierzyć z wojskami tureckimi, za to w 1605 roku z powodzeniem oparł się wojskom Bocskaya. W tym samym mniej więcej czasie żupny sejmik uznał możliwości obronne zamku za niewystarczające i podjął decyzję o ich wzmocnieniu. Przebudowa prowadzona była przez Piotra Revaya, ówczesnego żupana i strażnika korony węgierskiej.
   W 1746 roku urząd żupana przeniesiono do Martina. Po tej dacie zamek zaczął szybko podupadać, jedynie przez jakiś czas mieściło się w nim jeszcze żupne archiwum, a później arsenał. Budowla została opuszczona na przełomie XVIII i XIX wieku i od tego czasu popadła w ruinę. Dodatkowych zniszczeń, zwłaszcza na terenie dawnego podzamcza, przysporzył pożar z 1944 roku podłożony przez wojska niemieckie.

Architektura

   Najstarsza część zamku została usytuowana na szczycie wzniesienia. Posiadała wieloboczny obrys murów obronnych o wymiarach 48 x 27 metrów z małym dziedzińcem o nieregularnym, zbliżonym do trapezu kształcie, pośrodku którego wyciosano w skale zbiornik na wodę. Wewnątrz murów z trzech stron przystawiono obiekty mieszkalne i gospodarcze. Zamek był wówczas budowlą bezwieżową, której obrona oparta była na silnych murach obwodowych. Wjazd prowadził przez bramę położoną w północno – wschodniej części dziedzińca. Była ona  zabezpieczona głębokim przekopem, ponad którym przerzucano drewniany most.
   W czasie odbudowy i rozbudowy z XV wieku zamek otoczono nowymi, ponad dwumetrowej grubości murami, przy których dostawiono dwie wieloboczne, niewielkie baszty od zachodu i budynek bramny w północnym narożniku. Obszar międzymurza wynosił około 10-20 metrów szerokości. W drugiej połowie XV wieku masywny budynek bramny wzmocniono przedbramiem z wieżą podkowiastą. Dodatkowo od końca XV stulecia południowego fragmentu obwarowań broniła pięcioboczna wieża, zwieńczona jeszcze, pomimo późnego okresu powstania, krenelażem. W XV wieku wzniesiono także wieżę bramną na zamku górnym. Miała ona kształt zbliżony w planie do czworoboku, ze ściętymi zewnętrznymi narożnikami. Jej górne dwie kondygnacje zajmowała kaplica św. Andrzeja ze sklepieniami krzyżowo – żebrowymi i emporą. Oświetlenie kaplicy zapewniały ostrołukowe okna.
   W XVI stuleciu zamek powiększył się o drugie podzamcze od strony południowej, zachodniej i północnej. Wiodła nim nowa droga wjazdowa, która osiągała pierwsze (starsze) podzamcze po stronie wschodniej, gdzie wzniesiono masywną wieżę przybramną, później przebudowaną na czteropiętrowy, reprezentacyjny pałac. Zewnętrzną bramę na drugie podzamcze umieszczono po stronie zachodniej i zaopatrzono w dwie basteje flankujące wjazd. Tuż za nią usytuowano przystawiony do dawnego przedbramia budynek poprzedzony wieloboczną wieżą działową.

Stan obecny

   Do dnia dzisiejszego w formie ruin zachowały się: wieża bramna zamku górnego, wieża południowa, dawna wieża przybramna we wschodniej części młodszego podzamcza, północna część obwarowań podzamcza oraz relikty murów zamku górnego. Ruiny zamku od 2000 roku są we władaniu stowarzyszenia Donjon z Martina, które prowadzi rekonstrukcję niektórych obiektów oraz konserwację pozostałej ich części. Teren został oczyszczony z zieleni i uprzątnięty, wytyczono ścieżkę dla turystów, ustawiono tablice informacyjne. Przeprowadzono też najpilniejsze prace konserwacyjne.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.