Historia
Rotunda została zbudowana w drugiej ćwierci XIII wieku, prawdopodobnie w latach czterdziestych, być może z fundacji ówczesnych właścicieli wsi, rodziny Zach. Uważa się, że wraz z mniejszą rotundą w pobliskich Prihradzanach i nieistniejącym zamkiem pod wzgórzem Muteň stworzyły, oprócz pierwotnej funkcji sakralnej, również system obronny. Poza ich położeniem i wizualnym kontaktem wszystkich trzech, świadczą o tym także wąskie okna budowli.
Około 1270 roku wnętrze rotundy ozdobiono romańskimi freskami. Nacisk dachu na sklepienie doprowadził w pierwszej połowie XIV wieku do pierwszego remontu, przy czym w jego trakcie rozebrano murowaną latarnię na dachu budynku. W 1750 roku obok rotundy wybudowano barokową dzwonnicę oraz podwyższono mury obwodowe przy okazji wymiany pokrycia dachowego. Badania artystyczne, architektoniczne i archeologiczne miały miejsce w latach 70 i 80-tych ubiegłego wieku. W 2007 roku rozpoczęto remont dzięki wsparciu dotacji Ministerstwa Kultury Republiki Słowackiej.
Architektura
Rotundę usytuowano na wzgórzu nad wsią w otoczeniu cmentarza. Budowla otrzymała formę cylindryczną o średnicy zewnętrznej prawie 14 metrów, z elewacjami zdobionymi lizenami, które utworzyły motywy ślepych arkad na całym obwodzie rotundy. Wewnątrz prostego kształtu budowli ukryty został podział na półkolistą apsydę i półkolistą nawę, pomiędzy którymi zbudowana została ściana poprzeczna, tworząc masyw łuku tęczowego. Od strony wschodniej spoczęła na nim koncha apsydy, a od zachodu półcylindryczne sklepienie nawy. Oba sklepienia, posiadając tą samą wysokość, utworzyły sklepienie kopułowe nad całym okrągłym w planie kościołem. Średnica wewnętrznej apsydy wyniosła 7,8 metra.
W południowej części nawy przepruto duży półkolisty, uskokowy portal z profilowaną archiwoltą i prostym (choć pokrytym figuralnymi malowidłami w drugiej połowie XIV wieku) tympanonem, po bokach flankowanym parą wąskich, półkoliście zamkniętych okien. Trzecie okno znajdowało się w zachodniej części nawy, oświetlając zachodnią emporę, zaś apsydę oświetlały trzy okna tego samego typu. Ciekawostką była podsklepiona przestrzeń nad apsydą, która według co oryginalniejszych teorii miała szczególne zastosowanie jako obserwatorium, choć raczej związana była z systemem obronnym. Świadczą o tym dwa szczelinowe otwory z pochyłymi wewnętrznymi rozglifieniami.
Wewnątrz po zachodniej stronie nawy znajdowała się wspomniana empora. Była podparta filarami o okrągłym przekroju i kończącymi się kamiennymi głowicami. Emporę przewiązano z murami obwodowymi i przykryto konchą. Jej przednia część otwierała się na nawę półkolistymi arkadami, a w kontakcie z północną częścią znajdowały się wiodące na nią schody.
Wnętrze rotundy pierwotnie zdobiły romańskie ścienne polichromie z końca XIII wieku, tworzące dwa poziome pasy biegnące wokół obwodu apsydy. W górnym pasie przedstawiono cykl o św. Małgorzacie, natomiast w dolnym siedem podstawowych scenach cyklu chrystologicznego. W początku drugiej połowy XIV wieku położono kolejne gotyckie warstwy malowideł, lecz starsze romańskie były respektowane.
Stan obecny
Rotunda w Šiveticach prawdopodobnie jest największą tego typu budowlą w Europie Środkowej, choć nie jest znana pierwotna wysokości ścian obwodowych w wyniku późniejszych barokowych interwencji (dlatego też nie wiadomo czy górną partią muru biegł jakiś ozdobny fryz). We wnętrzu nie zachowała się romańska empora, lecz poza tym budowla przetrwała w bardzo dobrym stanie, dzięki czemu jest jednym z najcenniejszych średniowiecznych zabytków na terenie wschodniej Słowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.
Strona internetowa apsida.sk, Šivetice.