Seňa – kościół św Mikołaja

Historia

   Pierwsza pisemna wzmianka o wsi Seňa znalazła się w liście króla Beli IV z 1249 roku. Romański kościół wzniesiono w osadzie nieco później, około połowy XIII wieku. Około 1300 roku, przy północnej ścianie świątyni dobudowano zakrystię oraz wieżę, zmieniono również na gotyckie okna w południowej ścianie nawy. Mniejsze modyfikacje budynku zostały wykonane w XV wieku.
   Podczas reformacji kościół przeszedł w ręce kalwinów, którzy dokonali jego barokowej przebudowy w XVIII wieku i zmienili wystrój wnętrza. Usunięto wówczas sześciokątną, gotycką zakrystię oraz podwyższono nawę i prezbiterium. Budynek wymagał kolejnej naprawy po pożarze w 1828 roku. Dalsze modyfikacje przeprowadzono w 1905 roku i w latach 1956-1957. W 2004 i 2005 roku przeprowadzono kompleksowe badania, które pomogły wyjaśnić rozwój budowli.

Architektura

   Romańsko-gotycki kościół zbudowany został na niewielkim wzgórzu pośrodku wsi, jako budowla jednonawowa z węższym i niższym, kwadratowym w planie prezbiterium po stronie wschodniej. Jego konstrukcję wzmocniły narożne przypory, usytuowane charakterystycznie, pod kątem prostym w stosunku do osi wzdłużnej nawy i prezbiterium.
   Do środka nawy prowadził główny portal przepruty w ścianie południowej, a także drugie wejście od zachodu. Południowy portal utworzony został z archiwoltą o bardzo lekko zarysowanym ostrołuku i profilowanym, uskokowym obramieniem, w którym po bokach osadzono po dwie maski konsolowe. Jedna z podkreślonymi włosami otrzymała koronę i prawdopodobnie reprezentowała króla Węgier, górne natomiast oscylowały między antropomorficznymi i zoomorficznymi formami twarzy. Gładki tympanon portalu podtrzymywany był za pomocą wsporników z wygrawerowanymi wolutami. Południowe wejście otrzymało więc formy ze skrzyżowania stylu romańskiego (maski) i gotyckiego (lekko zarysowany ostrołuk). Portal zachodni był podobny do południowego, lecz brakowało mu środkowego uskoku oraz masek.
  
Wewnątrz nawy umieszczona została empora, podtrzymywana przez dwie kolumny o ośmiokątnym przekroju i zwieńczona przez trzy przęsła sklepienia krzyżowo – żebrowego, opartego na wielobocznych konsolach z motywami roślinnymi. Ozdobiono także zworniki z których środkowy (najlepiej zachowany) zaopatrzono w motyw liści dębu. Wnętrze prezbiterium przykryto sklepieniem kolebkowym, natomiast nawę zwieńczono płaskim, drewnianym stropem. Pierwotnie oświetlały ją nieduże, rozglifione obustronnie okna o półkolistych zamknięciach. Podobne ale jeszcze mniejsze okno oświetlało od południa emporę. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną całkowicie pozbawiona otworów była elewacja północna kościoła.
   Przebudowa gotycka z przełomu XIII i XIV wieku wzbogaciła budowlę o nietypową, gdyż sześciokątną, przykrytą sklepieniem żebrowym zakrystię po północnej stronie prezbiterium. Wkrótce potem, na początku XIV stulecia, po zachodniej stronie nawy wzniesiono czworoboczną wieżę, wzmocnioną dwoma narożnymi, ukośnie ustawionymi przyporami. W jednej z nich, północnej, utworzono półkoliście zwieńczoną niszę. Sama wieża otrzymała w przyziemiu portal wejściowy po stronie zachodniej, wiodący do kruchty połączonej ze starszym portalem w nawie. Na drugim i trzecim piętrze przepruto jedynie wąskie otwory szczelinowe, zaś na czwartym okna większe, pozwalające się rozchodzić dźwiękowi dzwonów.
   Podczas gotyckiej fazy przebudowy przepruto duże, ostrołukowe okno we wschodniej części południowej ściany nawy i podobnie przekształcono okno w południowej ścianie prezbiterium. Elewacje północne nawy i prezbiterium kościoła nadal pozbawione były otworów okiennych. Inne drobne zmiany miały miejsce w XV wieku, kiedy to powstało małe prostokątne okno na wschodnim krańcu południowej ściany nawy.

Stan obecny

   Z pierwszego etapu budowy kościoła zachowały się, oprócz ścian obwodowych nawy i prezbiterium (nieco podwyższonych w okresie baroku), również okna w południowej ścianie nawy, portal południowy i podniszczony portal zachodni oraz zachodnia empora. Gotyckie okno znajduje się w nawie i we wschodniej ścianie prezbiterium. Niestety południowe gotyckie okno zostało częściowo przekształcone. Także obecna, dwudzielna forma przeźroczy najwyższej kondygnacji wieży jest wynikiem neogotyckiej renowacji. Wewnątrz warte uwagi jest wczesnogotyckie sklepienie w przyziemiu empory. Niestety nie przetrwała zakrystia po stronie północnej, podziwiać natomiast można smukłą gotycką wieżę z wnęką w przyporze i z portalem zachodnim.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok treti K-Ž, red. A.Güntherová, Bratislava 1969.
Tajkov P., Sakrálna architektúra 11 – 13 storočia na juhovýchodnom Slovensku, Košice 2012.