Historia
Zamek Šebeš (Sebeswar) zbudowany został prawdopodobnie w ostatniej ćwierci XIII wieku. W 1285 roku król Władysław IV Kumańczyk nadał niejakiemu Budzie majątek zwany Holloudzalas (z węgierskiego Dom Kruka), a żupan Vavrinec poświadczył wymierzenie granic jego dóbr. Władysław IV zdążył jeszcze potwierdzić własność ziemi synom Budy: Petrowi, Ladislavowi, Imrichowi i Dončowi, lecz jego następca, Andrzej III, w 1300 roku nadał już miejscowy majątek rycerzowi Kvetowi. Po śmierci Andrzeja III region szaryski kontrolował oligarcha Omodej Aba, który darował rycerzowi Since, synowi Tomáša, pół wielkiej łąki w zamian za zasługi wojenne w kampaniach króla Andrzeja III. Łąka ta miała leżeć pomiędzy zamkiem Solivar a nienazwanym zamkiem Sinki. W 1307 roku w dokumentach po raz pierwszy pojawiła się podzamkowa osada, wspomniana w trakcie wymiany majątku jakiej dokonali Omodej Aba i rycerz Sinka, natomiast w 1315 roku król Karol Robert potwierdził Since jego majątek wraz z zamkiem Šebeš, co było pierwszą o nim wzmianką w źródłach pisanych.
W okresie średniowiecza majątek Šebeš, który oprócz zamku obejmował wsie Vyšná i Nižná Šebastová wraz z częściami Severná, Podhradík i Okružná, był prawie zawsze własnością potomków i spadkobierców rycerza Sinki. W drugiej połowie XIV wieku Petr i Pavol, stanęli po stronie przeciwników Zygmunta Luksemburczyka, przez co stracili zamek i majątek. Dopiero gdy w 1396 roku Sibos Šebeš poległ w walce z Turkami, król okazał łaskę i zwrócił w 1404 roku rodzinne gniazdo. Po śmierci króla Macieja Korwina właściciele zamku po raz kolejny opowiedzieli się po pechowej stronie i poparli polskiego kandydata Jana Olbrachta. W okresie tym na zamku obozowały polskie oddziały szykujące się do marszu na pobliski Prešov. Z tego powodu po klęsce Olbrachta, nowy król węgierski Władysław II przekazał Šebeš w 1491 roku miastu Košice, ale wkrótce potem majątek wrócił w ręce pierwotnych właścicieli.
Na funkcjonowanie zamku w średniowieczu wpływ miały spory między jego właścicielami a majątkiem Solivar i miastem Prešov. Początkowo kontakty układały się poprawnie, ale w 1363 roku właściciele Šebeš zajęli część gruntów dworu Solivar przy tworzeniu własnej osady. Podobne konflikty o ziemię prowadzono również z Prešovem, po odebraniu mieszczanom części ich dóbr, które jednak na skutek skarg musiały zostać zwrócone w 1394 roku. Ciąg dalszy sporów nastąpił w 1475 roku, kiedy to przedstawiciele miasta oraz właściciel majątku Sebeš zostali wezwani przed sąd królewski. Niesnaski najwyraźniej pozostały, gdyż w 1528 roku preszowianie zajęli ziemie Heleny, wdowy po Jánie Sebessym, wraz z zamkiem. Stan ten nie trwał długo, gdyż wkrótce potem dobra zostały zwrócone pierwotnym właścicielom. Zwieńczeniem konfliktu było zajęcie zamku przez uzbrojonych ludzi pod wodzą burmistrza Imricha Fontanusa w 1550 roku (ewentualnie w 1537 roku). Kiedy ostatni właściciel zamku František Sebessy poprosił o pojednanie, preszowianie wykorzystali zaproszenie na zamek i zaatakowali. Właściciela zamku wraz z kasztelanem Miklášem Gergelakym powieszono na bramie, a zamek splądrowano do tego stopnia, że nie nadawał się do zamieszkania. Król ukarał mieszczan, lecz zamek nie został już nigdy odbudowany i popadł w ruinę, gdyż rodzina Sebessy posiadała wygodniejszy dwór w Nižné Šebastová.
Architektura
Zamek wzniesiono na podłużnym i bardzo wąskim, skalistym grzbiecie o wysokości 529 metrów n.p.m., wysuniętym cyplowo z górskiego masywu Slanské Vrchy. Od południa stoki opadały stromo do wylotu doliny strumienia Šebastovka, natomiast od zachodu i północy obniżały się spadziście do w miarę równych terenów Kotliny Koszyckiej. Na wschodzie zamkowe wzgórze połączone było siodłem z masywem gór, przez co zbocza na tym odcinku były mniej wysokie i strome. Skalisty grzbiet zapewniał bardzo dobre warunki obronne, ale nie pozostawiał wiele miejsca na zabudowę i komplikował poprowadzenie do zamku drogi dojazdowej.
Po stronie wschodniej grzbiet przecięto szerokim, wyciosanym w skale przekopem o głębokości od 5,5 do aż 13 metrów, przed którym prawdopodobnie ulokowane było gospodarcze zaplecze zamku. Główna część zamku została wzniesiona na planie owalu o długości około 40 i szerokości 7-8 metrów. W zachodniej, najbezpieczniejszej części umieszczono czworoboczny budynek mieszkalny o wymiarach 9 x 7 metrów, a po wschodniej stronie okrągłą wieżę o średnicy 5 metrów i murach grubości około 1,5 metra. Obie te części połączono za pomocą masywnego muru obronnego o grubości 2,2 metra, poprowadzonego wzdłuż krawędzi stoków wzniesienia, wydzielającego niewielki, wąski dziedziniec. Dziedziniec zamkowy był nachylony w kierunku południowym, przy czym różnica wysokości między północną a południową krawędzią przekraczała 1,5 metra. Od strony zewnętrznej mur posiadał ukośny cokół, przechodzący w mniej więcej pionowe lico. Wjazd do zamku możliwy był od strony południowej, po niewielkim wybrzuszeniu terenu, skąd wąską ścieżką pomiędzy murem a skarpą dochodził do przekopu nad którym przerzucono drewniany most.
Główny budynek mieszkalny o rzucie zbliżonym do prostokąta wbudowano w zachodnią część dziedzińca w ten sposób, że zajmował prawdopodobnie całą jego szerokość. Przyziemie składało się z pomieszczenia północnego o wymiarach 4,5-5,4 x 4 metry z posadzką wykonaną z zaprawy i gliny oraz z tynkowanymi ścianami. Wejście do niego od strony dziedzińca znajdowało się w południowo – wschodnim narożniku, a próg portalu znajdował się około 75 cm nad poziomem terenu dziedzińca. Ponadto w przyziemiu znajdowało się mniejsze, boczne pomieszczenie, dostępne z dziedzińca osobnym wejściem. Cała dolna część budynku najpewniej służyła celom magazynowym i gospodarczym oraz nie była połączona z piętrem, które zapewne posiadało osobne wejście. Jedno lub dwa piętra musiały pełnić funkcje reprezentacyjno – mieszkalne. Część ze znajdujących się tam komnat ogrzewana była kaflowymi piecami.
Stan obecny
Zamek nie zachował się do czasów współczesnych, widoczne są jedynie niewielkie relikty murów, na których w części zachodniej urządzono punkt widokowy. Wschodnia ściana głównego budynku mieszkalnego zachowała się do wysokości 1,8 metra nad ziemią, zachodnia zaś, równie zdegradowana, zachowała się na długości prawie 9 metrów. Czytelne są także fragmenty muru obwodowego wokół dziedzińca. Spośród detali architektonicznych odnaleziono tylko fragment portalu z pomieszczenia przyziemia budynku mieszkalnego. Ponadto z gruzu wydobyto kafle piecowe oraz nieliczne militaria. Wejście na szczyt wzgórza ze wsi Podhradík zajmuje około 15 do 20 minut.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Petráško T., Šimčík P., Šimkovic M., Švaňa K., Štyri sezóny výskumu hradu Šebeš, „Východoslovenský pravek”, 11/2018.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.