Historia
Wieś Sazdice (węg. Százd) po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1261 roku. Usytuowany w niej niewielki, wczesnogotycki kościół zbudowano około 1330 roku. Właścicielami wsi w XIV wieku były ważne postacie na dworze królewskim: lekarz nadworny Karola I Roberta o imieniu Gekmin, pochodzący prawdopodobnie z Walonii, a następnie lekarz królewski Ludwika I Wielkiego i finansista Jakub Saracén z Włoch. Najpewniej któryś z nich podjął się sfinansowania przyozdobienia wnętrza kościoła ściennymi malowidłami. Dokonał tego w latach 70-tych XIV wieku nieznany włoski artysta, odznaczający się bardzo wysokim kunsztem. Następnie, pod koniec XV wieku, kościół został nieznacznie przebudowany w stylu późnogotyckim, ale same malowidła mogły zostać nie ukończone.
Około 1700 roku kościół został zbarokizowany. Prawdopodobnie wtedy zniszczono oryginalne sklepienie prezbiterium i zastąpiono je nowym. Renowacja wyposażenia wnętrza została przeprowadzona w latach 1865-1866. W 1885 roku wymieniona została więźba dachowa, lecz już w 1897 roku kościół został zamknięty z powodu kolejnego remontu. Odkryto podczas niego średniowieczne polichromie, które następnie zostały odrestaurowane, zamontowano też wewnątrz emporę. Pomimo prac remontowych, w kolejnych latach stan budynku znacząco się pogorszył. W 1927 roku podjęto inicjatywę w celu rozbudowy kościoła, na szczęście projekt ten nie został zrealizowany, a tylko w 1932 roku od zachodu umieszczona została mała kruchta. Remont kościoła został zrealizowany w latach 1988-1993, natomiast w latach 2000-2007 odrestaurowano średniowieczne freski.
Architektura
Kościół zbudowany został na stokach wzniesienia opadającego ku stronie wschodniej, gdzie wzdłuż południkowo przebiegającego traktu rozlokowana była zabudowa mieszkalna wsi. Powstał jako niewielka, jednonawowa budowla z kwadratowym, węższym i niższym od nawy prezbiterium po stronie wschodniej, do którego przystawiono od strony północnej zakrystię. Ta ostatnia otrzymała dość okazałe rozmiary jak na tak mały kościół. Jako materiału budowlanego użyto łamanego kamienia, który w narożnikach wzmocniono ciosami.
Wejście do kościoła umieszczono w południowej ścianie nawy, w ostrołucznym, gotyckim portalu o profilowanej jedynie górnej części. Wnętrze kościoła oświetlały małe, ostrołukowo zamknięte, lancetowate okna o obustronnych rozglifieniach, nieco większe i przyozdobione trójliśćmi jedynie w prezbiterium. W środku nawę przykryto płaskim, drewnianym stropem, natomiast prezbiterium i zakrystia zwieńczone zostały sklepieniami krzyżowo – żebrowymi. Dodatkowo w południowej ścianie prezbiterium umieszczono sedilia, osadzone w półkolistej wnęce, której wewnętrzną powierzchnię ozdobiło malowidło figuralne. We wschodniej ścianie prezbiterium znalazło się kamienne pastoforium o kształcie ostrołucznej wnęki wypełnionej w archiwolcie trójlistnym maswerkiem.
Wnętrze kościoła pokryte zostało ściennymi malowidłami. W czasach dominacji stylu gotyckiego, włoski artysta naniósł na nich już elementy wschodzącego renesansu. Twórca zastosował technikę fresku, używając przed malowaniem dokładnych, geometrycznych szkiców. O ich wyjątkowych walorach świadczyła oryginalność koncepcji ukazanych scen, które nie były, jak to najczęściej bywało w średniowiecznym malarstwie ściennym, pobierane ze wzornika, lecz otrzymały motywy oryginalne, niepowtarzalne.
Stan obecny
Kościół w Sazdicach to jedna z najlepiej zachowanych na terenie Słowacji wiejskich budowli wczesnogotyckich. Przetrwał praktycznie w niezmienionej formie, z wszystkimi ościeżami okiennymi, portalem wejściowym, sklepieniem w zakrystii oraz wnękami sedili i pastoforium w prezbiterium. Nowożytne przekształcenia ograniczyły się do kruchty zachodniej, wieżyczki na kalenicy dachu oraz przebudowanego sklepienia w prezbiterium. Bardzo cennym przykładem malarstwa ściennego o wyjątkowo wysokim poziomie artystycznym są częściowo zachowane freski. W najlepszym stanie widoczne są one na południowej i wschodniej ścianie prezbiterium oraz na łuku tęczowym. Zabytek odzyskał dawny blask po przeprowadzonej w XXI wieku renowacji.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Žažová H., Kostol sv. Mikuláša biskupa v Sazdiciach vo svetle archívnych prameňov, „Dějiny staveb”, Plzeň 2012.