Historia
Pierwsza wzmianka o osadzie Šámot odnotowana została w źródłach pisanych w 1238 roku, kiedy to była majątkiem zamku bratysławskiego. Kościół został w niej zbudowany około 1260 roku, w okresie, gdy na pobliskich terenach powstawały inne budowle romańskie (Hamuliakovo, Kalinkovo czy też Mierovo). W XIX wieku przestał spełniać pierwotne funkcje, a obrzędy liturgiczne celebrowano tylko raz w roku, w dzień patronki kościoła, św. Małgorzaty. Ostatnie miały się odbyć w 1927 roku, potem budynek służył jako magazyn zbożowy. W latach 1983 – 1984 kościół został naprawiony. Odnowiono elewacje, zabezpieczono statykę i wymieniono drewniany strop.
Architektura
Kościół zbudowany został na niewielkim wywyższeniu terenu na skraju osady. Powstał jako budowla późnoromańska, składająca się z prostokątnej nawy, wydłużonej, podkowiastej apsydy na wschodzie i zakrystii od strony północnej. Mury posadowione zostały na cokole z profilowanym gzymsem. Pod dachem apsydy i nawy poprowadzono romański fryz zębaty, utworzony z ukośnie ustawionych cegieł. W nawie nie objął on narożników, ani zachodniej ściany szczytowej.
Nawę od południa oświetlały szczelinowe okna, osadzone w półkoliście zwieńczonych wnękach i obustronnie rozglifione. Kolejne trzy podobne otwory przepruto w apsydzie od południa i wschodu, a jeden we wschodniej ścianie zakrystii. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną całkowicie pozbawiona otworów była elewacja północna kościoła. Zwyczaj ten miał znaczenie praktyczne, bowiem od południa i wschodu uzyskać można było najwięcej słonecznego światła. Prawdopodobnie znaczenie miał również średniowieczny mistycyzm, który stronę północną rezerwował dla złych mocy, od których się odgradzano.
Wejście do kościoła znajdowało się w południowej ścianie nawy, która przykryta była drewnianym stropem. Wewnątrz przęsło prezbiterialne przed apsydą przykryto sklepieniem zwiastującym nadejście okresu gotyckiego. Otrzymało ono formę krzyżową z żebrami nie spiętymi zwornikiem i spływającymi na ściany w narożnikach bez udziału konsol. Także półkolisty koniec samej apsydy nie został zwieńczony typową konchą, lecz otrzymał trzy pola sklepienia bezżebrowego. W północnej ścianie apsydy umieszczono pastoforium w kształcie trapezowatej niszy. Prezbiterium oddzielono od nawy arkadą tęczy o półkolistej, pozbawionej zdobień archiwolcie, osadzonej na gzymsach impostowych.
Stan obecny
Budynek dzięki zaniknięciu okolicznych wsi zachował się praktycznie w niezmienionej postaci od czasów średniowiecza, przy czym jako jeden z niewielu kościołów na Słowacji posiada oryginalną późnoromańską zakrystię. Wewnątrz na ścianach kościoła zachowały się średniowieczne malowidła, jednak są one w złym stanie i oczekują na renowację. Dobrze zachowały się natomiast sklepienia, okna, półka ścienna w prezbiterium i późnoromańska chrzcielnica. Pierwotny południowy portal wejściowy jest dziś zamurowany, wejście prowadzi natomiast nowożytnym otworem od zachodu. Nowożytna jest także wieżyczka na kalenicy nawy. Obecnie kościół nie jest już wykorzystywany do celów sakralnych i brak w nim większości wyposażenia, dzięki czemu podziwiać można surową romańską architekturę. Niestety nie powiodły się plany utworzenia w nim lapidarium, po tym gdy został zwrócony instytucjom kościelnym.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.