Rimavské Janovce – kościół św Jana

Historia

   Kościół św. Jana został zbudowany w pierwszej ćwierci XIII wieku w ramach kompleksu klasztornego benedyktynów. Pierwsza pośrednia pisemna wzmianka o klasztorze pojawiła się w 1221 roku, a kolejna, już bezpośrednia, dopiero w 1397, gdy wspomniany został miejscowy opat. Klasztor rozwiązano w latach 1548-1580, prawdopodobnie w wyniku walk i trwającej reformacji. W XVII wieku kościół został poważnie uszkodzony, przy czym górne części obu wież zostały całkowicie zniszczone. W pierwszej połowie XIX wieku kościół podupadł, aż w 1857 roku z powodu zaniedbań i braku remontów runął jego dach. Dopiero w latach 1875-1876 odbyła się poważna renowacja, finansowana przez ogólnokrajową zbiórkę. Niestety jednak nie wystarczyło pieniędzy, aby ukończyć wieże. Prace przeprowadzono w celu doprowadzenia kościoła do formy zbliżonej do pierwotnej, romańskiej.

Architektura

   Pierwotny romański kościół był konstrukcją jednonawową z dwuwieżową fasadą zachodnią, prostokątnym w planie prezbiterium po stronie wschodniej, o tej samej szerokości co nawa, zakończonym półokrągłą apsydą. Jako że czworoboczne wieże usytuowano po południowej i północnej stronie nawy, kościół otrzymał bardzo szeroką fasadę, sugerującą funkcjonowanie za nią trójnawowego korpusu, a w rzeczywistości skrywającą jedynie pojedynczą nawę (układ podobny jak świątyniach w Bína i Bzovik). Kościół wzniesiono w stosunkowo rzadkiej na terenie dzisiejszej Słowacji technice, wymurowując ściany z dużych, dokładnie obrobionych bloków.
   Do kościoła wiodły trzy portale. Głównym był okazały portal zachodni z dwoma uskokami płynnie przechodzącymi w półkolistą archiwoltę. Południowy portal w nawie miał jeden uskok w który zapewne włożone były flankujące kolumienki z kapitelami. Jeszcze prostsze było wejście północne, wąskie i bez uskoków, półkoliście zamknięte. Wejście z budynków klasztornych zidentyfikowano również w północnej ścianie północnej wieży.
   Wewnątrz kościoła część kapłańską oddzielono od nawy półkoliście zwieńczoną arkadą tęczy, osadzoną na cokole powyżej którego w górnej części utworzono dwa ciężkie gzymsy. Po bokach arkady w części nawowej umieszczono półkoliste wnęki, które pierwotnie były związane z ołtarzami bocznymi. Ponieważ klasztor wraz z kościołem został ufundowany przez prywatnego patrona, pomiędzy wieżami w nawie znalazła się empora, oświetlona okrągłym oknem od strony zachodniej.
   Zabudowania klasztorne, które nieco później dobudowano po północnej stronie kościoła, najwyraźniej tworzyły typowy zamknięty zespół klauzury z centralnym wirydarzem otoczonym krużgankiem i zabudowaniami mieszkalnymi. Skrzydło wschodnie było dwukondygnacyjne. Zapewne zgodnie z typowym układem benedyktyńskim mieściło ono kapitularz w przyziemiu i dormitorium na piętrze.

Stan obecny

   Kościół dzięki XIX-wiecznej renowacji przetrwał do czasów współczesnych, choć bez dwóch wież zachodnich. Efektem tych prac są między innymi neoromańskie szczyty nawy: wschodni i zachodni wraz z małą dzwonnicą oraz odtworzony fryz podokapowy. Malowidła wewnątrz prezbiterium i apsydy są neogotyckie, nawę zaś przykrywa nowożytny strop kasetonowy.
   Z oryginalnych romańskich detali architektonicznych zachowały się dwa wschodnie okna od strony południowej (jedno doświetlające nawę, drugie w przestrzeni chóru). Oryginalne jest również okno apsydy i okrągłe okno na zachodniej elewacji. Istnieją też trzy pierwotne portale prowadzące do nawy, choć wejścia w południowej i północnej ścianie są zamurowane, a tympanon zachodniego jest neoromański. Zabudowania klasztorne nie zachowały się, jedynie odcisk dachu jednego ze skrzydeł wciąż widoczny jest na elewacji północnej kościoła.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.

Strona internetowa apsida.sk, Rimavské Janovce.