Historia
Kościół św. Jana został zbudowany w pierwszej ćwierci XIII wieku w ramach kompleksu klasztornego benedyktynów. Pierwsza pośrednia pisemna wzmianka o klasztorze pojawiła się w 1221 roku, a kolejna, już bezpośrednia, dopiero w 1397, gdy wspomniany został miejscowy opat. Klasztor rozwiązano w latach 1548-1580, prawdopodobnie w wyniku walk i trwającej reformacji. W XVII wieku kościół został poważnie uszkodzony, przy czym górne części obu wież zostały całkowicie zniszczone. W pierwszej połowie XIX wieku kościół podupadł, aż w 1857 roku z powodu zaniedbań i braku remontów runął jego dach. Dopiero w latach 1875-1876 odbyła się poważna renowacja, finansowana przez ogólnokrajową zbiórkę. Niestety jednak nie wystarczyło pieniędzy, aby ukończyć wieże. Prace przeprowadzono w celu doprowadzenia kościoła do formy zbliżonej do pierwotnej, romańskiej.
Architektura
Pierwotny romański kościół był konstrukcją jednonawową z dwuwieżową fasadą zachodnią, prostokątnym w planie prezbiterium po stronie wschodniej, o tej samej szerokości co nawa, zakończonym półokrągłą apsydą. Jako że czworoboczne wieże usytuowano po południowej i północnej stronie nawy, kościół otrzymał bardzo szeroką fasadę, sugerującą funkcjonowanie za nią trójnawowego korpusu, a w rzeczywistości skrywającą jedynie pojedynczą nawę (układ podobny jak świątyniach w Bína i Bzovik). Kościół wzniesiono w stosunkowo rzadkiej na terenie dzisiejszej Słowacji technice, wymurowując ściany z dużych, dokładnie obrobionych bloków.
Do kościoła wiodły trzy portale. Głównym był okazały portal zachodni z dwoma uskokami płynnie przechodzącymi w półkolistą archiwoltę. Południowy portal w nawie miał jeden uskok w który zapewne włożone były flankujące kolumienki z kapitelami. Jeszcze prostsze było wejście północne, wąskie i bez uskoków, półkoliście zamknięte. Wejście z budynków klasztornych zidentyfikowano również w północnej ścianie północnej wieży.
Wewnątrz kościoła część kapłańską oddzielono od nawy półkoliście zwieńczoną arkadą tęczy, osadzoną na cokole powyżej którego w górnej części utworzono dwa ciężkie gzymsy. Po bokach arkady w części nawowej umieszczono półkoliste wnęki, które pierwotnie były związane z ołtarzami bocznymi. Ponieważ klasztor wraz z kościołem został ufundowany przez prywatnego patrona, pomiędzy wieżami w nawie znalazła się empora, oświetlona okrągłym oknem od strony zachodniej.
Zabudowania klasztorne, które nieco później dobudowano po północnej stronie kościoła, najwyraźniej tworzyły typowy zamknięty zespół klauzury z centralnym wirydarzem otoczonym krużgankiem i zabudowaniami mieszkalnymi. Skrzydło wschodnie było dwukondygnacyjne. Zapewne zgodnie z typowym układem benedyktyńskim mieściło ono kapitularz w przyziemiu i dormitorium na piętrze.
Stan obecny
Kościół dzięki XIX-wiecznej renowacji przetrwał do czasów współczesnych, choć bez dwóch wież zachodnich. Efektem tych prac są między innymi neoromańskie szczyty nawy: wschodni i zachodni wraz z małą dzwonnicą oraz odtworzony fryz podokapowy. Malowidła wewnątrz prezbiterium i apsydy są neogotyckie, nawę zaś przykrywa nowożytny strop kasetonowy.
Z oryginalnych romańskich detali architektonicznych zachowały się dwa wschodnie okna od strony południowej (jedno doświetlające nawę, drugie w przestrzeni chóru). Oryginalne jest również okno apsydy i okrągłe okno na zachodniej elewacji. Istnieją też trzy pierwotne portale prowadzące do nawy, choć wejścia w południowej i północnej ścianie są zamurowane, a tympanon zachodniego jest neoromański. Zabudowania klasztorne nie zachowały się, jedynie odcisk dachu jednego ze skrzydeł wciąż widoczny jest na elewacji północnej kościoła.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Strona internetowa apsida.sk, Rimavské Janovce.