Historia
Kościół zbudowano w drugiej połowie XIII wieku. Ze względu na korzystną lokalizację budynek służył celom obronnym i stał się miejscem pielgrzymkowym, przez co w następnym stuleciu wymagał rozbudowy. W XIV wieku nastąpiło przedłużenie prezbiterium, a kolejna rozbudowa miała miejsce na początku XVI wieku, kiedy powstała późnogotycka kaplica przy północnej ściany nawy. Wkrótce potem do kaplicy dodano aneks od strony zachodniej i poszerzono korpus o dodatkową nawę południową.
W 1581 roku budynek przeszedł na własność ewangelików, natomiast na początku XVIII wieku został odzyskany przez katolików. W 1668 roku przeprowadzono kilka ważnych prac: płaski strop nawy został zastąpiony nowożytnym sklepieniem podpartym dwoma centralnymi filarami, oraz ukończono dzwonnicę, która była częścią fortyfikacji wraz z pobliskimi bastionami. Zostały one w znacznej mierze zburzone po 1713 roku, kiedy został powiększony cmentarz. Na początku XX wieku odbyła się neogotycka przebudowa kościoła, która doprowadziła do zmiany jego orientacji. Późnogotycka kaplica stała się prezbiterium kościoła, a oryginalne prezbiterium zostało zamienione na boczną kaplicę.
Architektura
Kościół wzniesiono na wzgórzu po zachodniej stronie rzeki Hron. Pierwotnie była to budowla jednonawowa, wczesnogotycka, orientowana względem stron świata, składająca się z prostokątnego korpusu oraz z kwadratowego w planie prezbiterium po stronie wschodniej. Posiadała układ, a zapewne także i detale architektoniczne charakterystyczne dla okresu przejściowego pomiędzy romanizmem a gotykiem.
Na skutek gotyckiej przebudowy z XIV wieku prezbiterium kościoła zostało przedłużone i zamknięte poligonalnie (pięć boków ośmioboku). Wzmocniono je niezbyt wysokimi przyporami, pomiędzy którymi umieszczono duże, ostrołukowe, obustronnie rozglifione okna z kamiennymi dwudzielnymi maswerkami. Od zewnątrz prezbiterium opięto cokołem, który obejmował także przypory. Wewnątrz prezbiterium przykryto sklepieniem żebrowym.
W początkach XVI stulecia kościół stał się świątynią dwunawową, powiększoną o południową nawę i późnogotycką północną kaplicę. Nawa południowa dostępna była poprzez nowy portal południowy, natomiast kaplica północna poprzez portal w ścianie zachodniej. Wnętrze kaplicy przykryto późnogotyckim sklepieniem sieciowym. Po pewnym czasie kaplica została przedłużona ku zachodowi, przy czym nową część doświetliły stosunkowo rzadkie dla architektury sakralnej średniowiecza okna prostokątne, ze sfazowanymi ościeżami.
Stan obecny
Kościół w dużej części zachował układ przestrzenny uzyskany na skutek kilku etapów średniowiecznych prac budowlanych, ale jego orientacja jest dziś odwrócona (prezbiterium funkcjonuje na miejscu północnej kaplicy bocznej). Nowożytna jest w całości kruchta południowa. W kościele i jego wnętrzu znajduje się wiele cennych gotyckich i późnogotyckich detali architektonicznych oraz elementów wyposażenia. Obejrzeć można okna ostrołukowe z maswerkami, dwa średniowieczne, nietypowe okna o prostokątnym kształcie, południowy portal wejściowy do nawy i portal zakrystii, sklepienia w prezbiterium i kaplicy północnej. Przetrwały także dwa pastoforia, z których starsze pochodzi z XIV wieku, młodsze jest późnogotyckie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok treti K-Ž, red. A.Güntherová, Bratislava 1969.
Strona internetowa apsida.sk, Radvaň.