Historia
Pierwsza pisemna wzmianka o Preszowie pojawiła się w dokumencie króla Beli IV z 1247 roku („Epuryes”). W 1299 roku, król Andrzej III wydał przywilej lokujący Preszów („Eperies”) na prawie spiskim, poszerzony następnie przez Ludwika I w 1374 roku. W ich efekcie Preszów stał się wolnym miastem królewskim z prawem do budowy własnych obwarowań. Wznoszenie fortyfikacji musiało rozpocząć się niedługo po tym wydarzeniu, gdyż cztery lata później władca zwolnił mieszczan z danin, w celu pozyskania funduszy na prace budowlane, wysłał też do Preszowa swego mistrza budowlanego, Ambroża z Diósgyőr.
Budowa murów miejskich przeciągała się przez większość XV stulecia, o czym świadczyła dwunastoletnia wolnizna za Zygmunta Luksemburczyka w 1404 roku, a później zwolnienia podatkowe za Macieja Korwina w 1459 roku. Monarchowie zezwalali też na pozyskiwanie materiału budowlanego z kamieniołomów, wycinkę drzew i palenie wapna na majątkach królewskich oraz ich import w celu budowy murów. W 1411 roku król zezwolił na sprzedaż soli wartości 2000 florenów i przekazał zysk na prace fortyfikacyjne, a w 1433 roku kardynał Julian zezwolił mieszkańcom Preszowa na prace przy murach nawet w niedziele i święta (po wypełnieniu obowiązków liturgicznych w kościele), szczególnie w związku z niebezpieczeństwem najazdu husytów. W 1435 roku (lub po pożarze z 1418 roku) obwód murów został rozbudowany i powiększony w związku z koniecznością objęcia fortyfikacjami rozrośniętego na południu i zachodzie miasta. Ostatnie późnogotyckie przekształcenia murów miejskich miały miejsce w XVI stuleciu.
Średniowieczne obwarowania Preszowa, podobnie jak w większości innych miast europejskich, zaczęły tracić na znaczeniu w XVII wieku w związku z coraz szybszym rozwojem broni palnej, artylerii i sztuki oblężniczej. W 1751 roku Maria Teresa nakazała rozbiórkę murów miejskich z których większości została zrównana z ziemią do XIX wieku.
Architektura
Miasto rozwinęło się na południowo – zachodnim zboczu terasy w dolinie rzeki Torysy. Obwód murów obronnych Preszowa został założony na planie wydłużonego owalu, z dłuższymi bokami mniej więcej na linii północ – południe i lekkim zwężeniem po stronie południowo – wschodniej. Od zachodu miasto opływała rzeka Torysa, z której nieduży kanał młyński pociągnięto pod zachodni oraz częściowo północny i południowy fragment obwarowań.
Początkowo pierścień fortyfikacji otaczał pojedynczą linią niewielki obszar wielkości około 28 ha, stanowiący późniejszą północno – wschodnią część Preszowa. Przestrzeń ta szybko przestała wystarczać rozwijającemu się miastu, dlatego po pożarze z 1418 roku murem miejskim objęto tereny przedmieść po stronie zachodniej (kanał młyński zasypano i przekopano nowy dalej na zachodzie) oraz południowej, gdzie w obręb fortyfikacji włączono klasztor augustiański i szpital miejski z kościołem. Powiększony obwód obronny obejmował wówczas 48,9 ha (długość miasta około 800 metrów, szerokość 500 metrów).
W szczytowym okresie w XVI wieku obwód obronny składał się z dwóch linii murów, wzmocnionych licznymi basztami podkowiastymi. O ile większość baszt głównego muru obronnego była zamknięta od strony miasta, wysoka i zwieńczona dachami, to baszty zewnętrznego obwodu były stosunkowo niskie (niewiele przekraczały wysokość muru) i w większości zwieńczone krenelażem, bez dachu. Blankowaniem zwieńczone były również oba pierścienie murów obronnych, przy czym na późniejszym etapie mógł on zostać zastąpiony prostym przedpiersiem z przeprutymi otworami strzeleckimi i zadaszonym gankiem dla obrońców.
Do miasta prowadziły dwie główne bramy, usytuowane na osi północ – południe, na przedłużeniu głównej ulicy przebiegającej przez rynek miasta. Na południu była to brama Dolna (Koszycka), a na północy brama Górna, skierowana na szlak ku Sabinovi. Ich późnośredniowieczne przedbramia osiągnęły formę barbakanów. Dodatkowo komunikację zapewniały również dwie furty, jedna po stronie zachodniej (zwana bramą Floriańską lub bramą Małą), prowadząca ku rzece i jedna na wschodzie. Zewnętrzną strefę obrony stanowiła nawodniona fosa, zabezpieczona od strony zewnętrznej niskim murem.
Stan obecny
Obecnie najlepiej zachowanym elementem dawnych obwarowań jest baszta przy ulicy Kováčskiej. Ponadto zachowała się przekształcona baszta Wodna przy ulicy Okružnej w północnej części miasta oraz brama Floriańska po stronie zachodniej, także usytuowana przy ulicy Okružnej. Ta ostatnia całkowicie utraciła pierwotne cechy stylistyczne i posiada dziś formę nowożytnego budynku mieszkalnego z szerokim przejazdem w przyziemu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Lexikon stredovekých miest na Slovensku, red. Štefánik M., Lukačka J., Bratislava 2010.
Mencl V., Stredoveka mesta na Slovensku, Bratislava 1938.