Historia
Wieś Poruba (do około 1430 roku zwana od imienia zasadźcy Konchlin, później też po węgiersku Mohos), po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1330 lub 1339 roku. Kościół powstał w niej w pierwszym trzydziestoleciu XIV wieku lub być może na przełomie XIII i XIV wieku. Na początku XV wieku budynek został odnowiony i ozdobiony malowidłami ściennymi. W połowie XVII wieku został zmodyfikowany, kiedy to nawa otrzymała malowany strop kasetonowy. W 1660 roku obiekt został przejęty przez protestantów, którzy dodali do niego drewnianą emporę. W XX stuleciu, przed zachodnim wejściem do wieży dobudowano kruchtę. W latach 1997-1998 odbył się remont całego kościoła, co doprowadziło do odkrycia zamalowanych we wczesnym okresie nowożytnym obrazów ściennych w nawie. Do roku 2009 odbył się kompleksowy remont, w tym renowacja fresków, drewnianego sufitu i kilku detali architektonicznych.
Architektura
Usytuowany na wzgórzu kościół wzniesiono jako budowlę jednonawową, z kwadratowym prezbiterium po stronie wschodniej, zachodnią czworoboczną wieżą i zakrystią od strony północnej, przy ścianie prezbiterium. Mury kościoła nie zostały wzmocnione przyporami, pomimo założenia sklepienia w prezbiterium, którego małą przestrzeń z grubymi ścianami uznano za wystarczająco stabilną do udźwignięcia kolebki. Elewacje kościoła przepruto ostrołucznymi, pierwotnie raczej wąskimi oknami. Spośród nich wyróżniało się wschodnie okno prezbiterium wypełnione dwudzielnym maswerkiem zwieńczonym trójliściem.
Wewnątrz prezbiterium od nawy oddzielono ostrołuczną, a więc gotycką już arkadą tęczy, choć samo prezbiterium przykryto nieco archaicznym w momencie powstania sklepieniem kolebkowym. Pozbawioną profilowania archiwoltę arkady oparto na prostych gzymsach impostowych. Nawa w średniowieczu przykryta była płaskim drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową. W północnej ścianie prezbiterium umieszczono ostrołuczny, sfazowany portal do zakrystii, natomiast po przeciwnej stronie szeroką wnękę pod sedilia, zwieńczoną spłaszczonym ostrołukiem.
Elewacje wewnętrzne kościoła św. Mikołaja pokryte zostały ściennymi polichromiami, w prezbiterium ozdabiającymi też sklepienie. Malowidła te były przykładem ciekawego przeplatania się starszego nurtu malarstwa ściennego Gemeru, inspirowanego wpływami włoskich szkół, z nowszym stylem gotyckim z Europy Zachodniej i elementami wczesnego renesansu. W nawie ukazane zostały sceny figuralne, między innymi ze św. Jerzym walczącym ze smokiem. W prezbiterium natomiast umieszczono Chrystusa w mandorli, ukazanego na sklepieniu wraz z tradycyjnymi symbolami ewangelistów i mężów Kościoła. Na ścianach przedstawiono apostołów pod malowanym arkadami, nad którymi ukazano niebiańskie Jeruzalem z patronem świątyni, świętym Mikołajem. Arkada tęczy i ściana tęczy pokryte zostały tradycyjnymi scenami ważenia dusz przez archanioła Michała, opiekuńczą Matką Boską i św. Elżbietą pomagającą duszy dostać się do nieba.
Stan obecny
Odrestaurowany kościół pomimo kilku nowożytnych dodatków (kruchta zachodnia, hełm wieży, przekształcona część okien), jest dziś cennym przykładem niedużej gotyckiej budowli. Jej najznakomitszym średniowiecznym zabytkiem są malowidła ścienne z XV wieku, zachowane głównie w prezbiterium i po bokach łuku tęczowego, w mniejszym stopniu na północnych i południowych ścianach nawy, pieczołowicie odnowione w ciągu kilku ostatnich lat. Malowany strop nawy jest już zabytkiem późnorenesansowym, pochodzącym z 1658 roku. Warto także zwrócić uwagę na maswerkowe okno wschodnie w prezbiterium, nietypowe okna najwyższej kondygnacji wieży, czy prosty portal wiodący do zakrystii.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.