Historia
Pograniczny zamek Detrech (słow. Detrichov Kameň, węg. Detrekő) wzniósł rycerz Deprecht (Detrich), syn niejakiego Kunta, w trzeciej ćwierci XIII wieku. Prawdopodobnie ufundował go na polecenie króla Beli IV, od którego otrzymał miejscowe dobra, przez co też dość szybko warownia wróciła do domeny królewskiej. Po raz pierwszy zamek wspomniany został w źródłach pisanych w 1291 roku, w dokumencie opisującym wydarzenia z 1273 roku, kiedy to w pobliżu zamku doszło do bitwy czeskiej armii Przemysła Ottokara II z Węgrami.
Na początku XIV wieku zamek przejęły wojska Máté Csáka (Matúš Čák), możnowładcy panującego nad północną częścią Królestwa Węgierskiego, lecz warownia wrócił do rąk króla po upadku i śmierci magnata w 1321 roku. W 1398 roku Detrech stał się częścią majątku Ścibora ze Ściborzyc, bliskiego współpracownika króla Zygmunta Luksemburczyka, który włączył go do swych rozległych dóbr, przebudował i powiększył. Od tamtego momentu zamek przez większość czasu pozostawał już w rękach szlachty. Po śmierci Ścibora oraz jego syna Ścibora II Ściborowica właścicielami zamku zostali przedstawiciele rodu ze Sv. Jura i Pezinka, co potwierdziła królowa Elżbieta w 1441 roku, gdy Juraj oficjalnie przekazał Detrech swej małżonce. Gdy wymarli Świętojurscy zamek na krótko wrócił do korony, od której uzyskał go Gašpar Serédy. Ten oddał Detrech w zastaw Krištofowi Salmowi, od którego w połowie XVI wieku przejęli go Fuggerowie, bogata augsburska rodzina która rozpoczęła renesansową przebudowę zamku.
We wczesnym okresie nowożytnym właścicielem zamku został Melichar Balassa, obdarowany przed 1564 rokiem przez cesarza Ferdynanda I Habsburga. Następnie budowla przeszła przez ręce Petera Bakiča, aż w 1641 roku stała się częścią dóbr rodziny Palffych. Nowym właścicielom zamek służył wyłącznie za obiekt wojskowy, gdyż mieszkali oni w wygodniejszym pałacu w Plaveckim Podhradiu. Pomimo wzmocnienie fortyfikacji zamku w XVII wieku, w czasie antyhabsburskiego powstania Franciszka Rakoczego został on wpierw zajęty przez wojsko węgierskie, a w 1706 ciężko uszkodzony w wyniku austriackiego oblężenia. Z powodu zniszczeń zamek opuszczono, nie podejmując już nigdy prób jego odbudowy.
Architektura
Detrech zbudowano na skalistym wzniesieniu stanowiącym zachodnią część wydłużonego pasma wzgórz Małych Karpat, dominującym nad położonymi na zachodzie i północy nizinnymi terenami i przebiegającym u podnóża szlakiem. Najstarsza część zamku składała się z obwodu murów obronnych o wydłużonym i nieregularnym kształcie. Były one dostosowane do skalistego wierzchołka wzgórza, który zapewniał bezpieczeństwo zwłaszcza od strony wysokich skarp po stronie wschodniej. Mury zwieńczone były krenelażem ochraniającym chodnik straży. Opinały wąski, wydłużony na linii północ – południe dziedziniec, nieco szerszy jedynie w środkowej części. W najwyższym punkcie wzgórza, na skale po stronie północno – wschodniej, z murem połączona została czworoboczna wieża lub budynek o wieżowym charakterze. Być może najstarszą zabudowę zamku uzupełniał budynek w północno – zachodnim narożniku dziedzińca.
Pod koniec XIII lub na początku XIV wieku w południowej części dziedzińca wzniesiono masywną, czworoboczną wieżę, która posiadała boki o długości 10 metrów i grubość ścian dochodzącą do 2,5 metra. Z kurtynami muru stykała się ona jedynie we wschodnich narożnikach, natomiast od południa i zachodu pozostawiono między nią a murami wąskie przejście (jego południowa część w późniejszym okresie została przekształcona w podsklepioną piwniczkę). Jako, że w wieży funkcjonował kominek oraz posiadała ona dość dużą wewnętrzną przestrzeń wynosząca 5×5 metrów, wydaje się, iż pełniła oprócz obronnej także funkcję mieszkalną. Ponadto zabezpieczała bramę wjazdową na dziedziniec, wciśniętą w wąską przestrzeń pomiędzy wieżą, a wschodnią skarpą. Wieża pierwotnie zwieńczona była drewnianym gankiem, osadzonym na belkach umieszczanych w otworach muru. Mógł on okalać jej ściany z każdej strony albo umieszczony był jedynie od strony wysoko przeprutego wejścia.
W późnych latach XIV wieku Detrech powiększony został o podzamcze, położone nieco niżej po stronie południowej i zachodniej. Jego budowa potrzebna była ze względu na zbyt małą przestrzeń rdzenia zamku w najwyższej części wzgórza i konieczność pomieszczenia zabudowań gospodarczych, niezbędnych do codziennego funkcjonowania zamku. Wjazd na teren podzamcza znajdował się w południowo – zachodnim narożniku, w miejscu o najłagodniejszym nachyleniu stoku wzgórza. Następnie na początku XV wieku, w czasach Ścibora ze Ściborzyc wzniesiono nowy, reprezentacyjny pałac, usytuowany w północnej, najlepiej chronionej części dziedzińca zamku górnego. Najniższa kondygnacja budynku była podsklepiona, podobnie jak kondygnacja druga, podzielona na trzy pomieszczenia. Na trzeciej kondygnacji mieściła się wielka, reprezentacyjna sala, oświetlana dużymi, późnogotyckimi oknami osadzonymi we wnękach z siedziskami, z których jedno północne następnie zamurowano w celu utworzenia wykusza latryny. Salę przykrywał drewniany strop osadzony na kamiennych konsolach, nad którym znajdowała się jeszcze czwarta kondygnacja mieszkalna. Przed pałacem w skalnym podłożu wykuto obły zbiornik na wodę.
W drugiej połowie XV wieku przestrzeń użytkowa zamku ponownie wymagała powiększenia, bowiem rozebrano mur południowej części podzamcza, a nowy wzniesiono około 10 metrów dalej na niżej położonym stoku. W jego południowo – wschodnim narożniku przepruto portal, będący raczej pomocniczą furtą niż główną bramą. Prawdopodobnie wówczas też, w związku z rozwojem ręcznej broni palnej, kurtyny wyposażono w otwory strzeleckie przeprute w merlonach krenelażu. Ciekawym rozwiązaniem było wykucie w skale tunelu z wylotem w jaskini, znajdującej się poniżej północnej części zamku. Jaskinię tą, o długości dochodzącej do około 850 metrów, wykorzystywano jako skład.
W połowie XVI wieku po południowo – wschodniej stronie zamku górnego wzniesiono masywną, półokrągłą wieżę działową, wysuniętą w stronę podzamcza. Mury jej dolnej części utworzono pełne, bez otworów strzeleckich, jedynie z otworami maczulcowymi po wykorzystywanych w trakcie budowy rusztowaniach. W połowie wysokości przepruto otwory dla dział, trzy rozmieszczone radialnie w stronę podzamcza oraz jeden skierowany w stronę wschodnią, a także otwory wentylacyjne pozwalające na pozbywanie się dymu prochowego. Otwory strzeleckie umieszczono też w górnej części budowli, którą przykryto stożkowatym dachem.
Jako, iż wieża armatnia zagrodziła pierwotną bramę wjazdową na zamek górny, nowy przejazd przepruto w murze zachodnim, do którego przystawiono nieduży czworoboczny budynek bramny. Wiódł do niego drewniany most i rampa osadzone na dwóch kamiennych filarach. Po przeciwnej stronie przy zewnętrznym murze podzamcza zbudowano obszerny, podłużny budynek, przeznaczony z pewnością na cele gospodarcze. Był on podzielony drewnianymi stropami na trzy kondygnacje z których dwie najniższe dzieliły się na trzy pomieszczenia. Środkową część ogrzewał piec, natomiast w północnej krótkiej ścianie znajdowało się przejście do wykuszowej latryny. Podzamcze w celu dodatkowego zabezpieczenie przedzielono poprzeczną ścianą w narożniku południowo – zachodnim, w której umieszczono przejazd między wąską częścią zachodniego dolnego zamku a szerszym podzamczem południowym. Przejazd zamykano wrotami ryglowanymi belką osadzaną w otworze w murze. Na samym zamku górnym w połowie XVI wieku wzniesiono drobną, niską wieżę dostawioną do wschodniej kurtyny na skalnym ostańcu pomiędzy wieżami z XIII/XIV stulecia, a także wieloboczny aneks wciśnięty między mur a najstarszą wieżę północno – wschodnią.
Do końca XVI wieku zabudowa zamku powiększyła się o wieżę bramną w południowo – zachodniej części podzamcza (być może wzniesioną na miejscu starszej) oraz o nowe podłużne, trójkondygnacyjne skrzydło dostawione do zachodniego muru zamku górnego. Nadbudowano też wieżę mieszkalną, zaś kurtyny murów wyposażono w proste przedpiersie z otworami strzeleckimi w miejsce starszego krenelażu, przy czym na terenie południowego podzamcza kurtyny wyposażone były w aż dwa poziomy chodników straży. Ostatnim obiektem obronnym była wzniesiona już w XVII wieku wielka działowa basteja, wysunięta przed obwód murów podzamcza po stronie południowo – wschodniej (na miejscu starszej, gotyckiej furty), oraz przedbramie południowo – zachodnie z drobną, cylindryczną basztką południowo – zachodnią.
Stan obecny
Wejście na dziedzińce podzamcza prowadzi przez późnogotycką bramę, zachowaną w formie trwałej ruiny wraz z częścią murów późniejszego przedbramia. W południowej części zamku Plavec najbardziej charakterystyczne są dwie basteje armatnie: niższa, młodsza, zewnętrzna oraz wewnętrzna, zwana Fuggerowską. W obrębie podzamcza zachowała się też większość murów obronnych oraz pozostałości podłużnego budynku gospodarczego z widocznymi otworami po oknach, otworami po mocowaniach stropów i przejściem do latryny. Na zamku górnym najwyższymi elementami są relikty dwóch głównych wież, z których donżon sięga wciąż. Przetrwały ponadto fragmenty murów obronnych i mniejsze elementy innych budynków. Wyróżniają się pozostałości XV-wiecznego północnego pałacu, w murach którego dojrzeć można zamurowane starsze blanki oraz fragmenty ościeża gotyckiego okna, sedilia i konsolę podtrzymującą strop. Zamurowany krenelaż widoczny jest także w dobrze zachowanym południowym odcinku muru zamku górnego. Wstęp na teren ruin jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Šimkovic M., Plavecký hrad, Bratislava 2009.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.