Historia
Klasztor franciszkański wraz z kościołem Panny Marii zbudowany został w ciągu ostatniej ćwierci XV wieku, na miejscu starszego kościoła gotyckiego św. Kosmy i Damiana, którego część została włączona do nowej budowli. Fundatorem i patronem klasztoru był w 1476 roku król Maciej Korwin, prawdopodobnie chcący tym zamiarem wzmocnić pozycję swojego syna Jana, dla którego stworzył tytuł księcia liptowskiego. Dzięki temu w pracach budowlanych wzięli udział wykwalifikowani mistrzowie z południowych Niemiec, którzy wykorzystali kilka nowych na Węgrzech elementów architektonicznych (np. wygięte do wewnątrz zwieńczenia przypór). Zadanie nadzorowania budowy otrzymał królewski krewny, żupan Matúš Czeczeia (Matúš Malý z Čeč). Po ukończeniu prac, na początku XVI wieku, klasztor uzyskał bardzo bogate wyposażenie, w tym okazały ołtarz, ufundowany zapewne już przez nowych patronów z rodziny Zápolya.
W 1571 roku klasztor i kościół przeszły w ręce protestantów, a mnisi franciszkańscy zostali zmuszeni do opuszczenia osady. Wrócili dopiero w 1697 roku na fali kontrreformacji. W wyniku walk związanych z powstaniami antyhabsburskimi ich zabudowania zostały zdewastowane. W 1744 roku kościół i klauzura zostały poddane remontowi i przebudowie w stylu barokowym, przy czym odrestaurowana świątynia została na nowo poświęcona pod wezwaniem św. Piotra z Alkantary. Kolejne zniszczenia spowodowała w 1812 roku wezbrana woda z pobliskiego Wagu. Kościół klasztorny został wówczas tak poważnie uszkodzony, że została nawet ogłoszona ogólnokrajowa zbiórka w celu ratowania budowli. Następne remonty zostały przeprowadzone w latach 1903-1904. Uszkodzenia poniesione w czasie II wojny światowej usunięto dopiero w 1952 roku.
Architektura
Klasztor założony został w dolinie Wagu, na północnym, płaskim brzegu rzeki. Kompleks zabudowań u schyłku średniowiecza tworzył kościół klasztorny, sąsiadujące z nim od południa, otaczające wirydarz skrzydła zabudowań klauzury, a zapewne także zabudowania gospodarcze, konieczne do codziennego funkcjonowania konwentu.
Kościół klasztorny powstał jako trójnawowa budowla halowa, z wydłużonym, wielobocznie zamkniętym prezbiterium po stronie wschodniej i dostawioną do korpusu od północy dużą kaplicą o długości dwóch przęseł. Od południa przy prezbiterium wzniesiono czworoboczną, smukłą wieżę, a zaraz za nią zakrystię. Ta ostatnia była prezbiterialną częścią starszego kościoła. Być może z wcześniejszą budowlą związana była też wieża, ze względu na jej nietypowe usytuowanie przy południowej ścianie franciszkańskiego prezbiterium.
Mury całego kościoła ujęte zostały cokołem z profilowanym gzymsem. Czteroprzęsłowe, zamknięte trójbocznie prezbiterium, opięte zostało uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto cztery wysokie okna maswerkowe, umieszczone jedynie od wschodu i południa. Tonący w półmroku korpus nawowy, od północy doświetlany był jedynie pośrednio, za pomocą trzech okien kaplicy. Od strony południowej umieszczenie dużych okien utrudniało skrzydło krużganków. Duże, trójdzielne okno ostrołuczne osadzono w fasadzie zachodniej, na osi nawy głównej, tuż powyżej portalu wejściowego. W wybitnie wertykalnych elewacjach zewnętrznych, akcent horyzontalny oprócz cokołu wprowadziły profilowane gzymsy pod okapami dachów. W ich narożach umieszczono konsole o kształtach ludzkich głów i zwierzęcych figur, a także płaskorzeźbioną rękę z trzema gałęziami. Każda z głównych części kościoła (korpus, prezbiterium, kaplica) przykryta została własnym dachem, o typowych dla późnego gotyku stromych połaciach.
Wnętrze prezbiterium nakryte zostało pięknym sklepieniem sieciowym, opuszczonym na wysoko zawieszone wsporniki, zdobione naprzemiennie płaskorzeźbionymi motywami roślinnymi i antropomorficznymi. Czteroprzęsłowy korpus nawowy przykryto sklepieniem gwiaździstym, wspartym na sześciu ośmiobocznych, smukłych filarach o kwadratowych bazach. Na ścianach barwnie malowane żebra opuszczono na płaskorzeźbione wsporniki, natomiast na filarach zakończono je tuż nad opaskami kapitelowymi. Kaplica północna przykryta została sklepieniem gwiaździstym i otwarta na nawę profilowaną arkadą o półkolistej archiwolcie.
Stan obecny
Kościół klasztorny, obecnie pod wezwaniem św. Piotra, jest wyjątkowym budynkiem w regionie liptowskim, zupełnie odmiennym od przeważającej na tym terenie, stosunkowo prostej architektury sakralnej z czasów gotyckich. Nawet w całej Słowacji jest to jeden z najbardziej znaczących i najbardziej reprezentatywnych budynków późnego gotyku. Ponadto, został zachowany w pierwotnym kształcie z wieloma detalami architektonicznymi: arkadami, kamiennymi maswerkami w oknach, maswerkowymi sediliami w prezbiterium czy kilkoma portalami, przy czym jeden z nich (południowe wejście do nawy od strony krużganka) odkryto dopiero niedawno. Renowacja dachów z 2010 roku wykazała, że w dobrym stanie zachowała się nawet oryginalna późnogotycka więźba dachowa, datowana nad korpusem i kaplicą na lata 1488-1490, a nad prezbiterium na okres 1499-1500. Dumą budowli pozostają też późnogotyckie sklepienia w korpusie, prezbiterium, kaplicy i zakrystii. Sąsiadujące z kościołem zabudowania klasztorne zostały znacznie przebudowane w XVII i XVIII wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ďurian K., Krušinský P., Suchý L., Zachařová D., Strechy a krovové konštrukcie nad kostolom sv. Petra z Alkantary a kláštorom františkánov v Okoličnom, „Monument revue”, 2/2012.
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.