Historia
Modrý Kameň (węg. Kékkő) zbudowany został przed 1285 rokiem, prawdopodobnie przez wzmiankowanego wówczas rycerza Petra Forró. Po jego śmierci zamek przejęli synowie Kazimira z możnego rodu Hunt-Poznan (Hont-Pázmány), lecz już w 1290 roku „castrum Keykkw” został odbity przez rodzeństwo Petra, założycieli późniejszego możnego rodu Balassów. Niedługo później, na przełomie XIII i XIV wieku, Modrý Kameň podobnie jak duża część zamków w północnej części Królestwa Węgierskiego, tymczasowo wpadł w ręce Máté Csáka (Matúša Čáka), możnowładcy suwerennie rządzącego na terenie ziem późniejszej zachodniej Słowacji. Dopiero po śmierci Csáka w 1321 roku król Karol Robert zwrócił Modrý Kameň prawowitym właścicielom.
W okresie walk o koronę po śmierci Zygmunta Luksemburczyka zamek nadal pełnił funkcje obronne i mieszkalne. W 1444 prepozyt Šahy skarżył się na syna Mikuláša, Ladislava, który wraz z braćmi w poprzednim roku zajął i ufortyfikował klasztor w osadzie Šahy (Ipolyság) i siłą przyłączył wieś prepozyta Plachtince do swojego zamku Modrý Kameň („ad castrum ipsorum Kekkw”). Wspomniany Ladislav zaczął po swoim dziadku Blažeju (Balázsa) używać nazwiska Balassa. Nazwisko to zostało przyjęte i było używane przez kolejnych członków rodu, którego przedstawiciele posiadali Modrý Kameň aż do XIX wieku.
Strategiczne znaczenie zamku prawdopodobnie wzrosło po bitwie pod Mohaczem. W 1527 roku synowie Františka Balassy podzielili zamek i majątek na pół ze swoim kuzynem Jánem, co zapewne początkowo utrudniało prowadzenie prac modernizacyjnych obwarowań. Dopiero w latach 60-tych XVI wieku zamek został przebudowany w związku z zagrożeniem tureckim. Nie na wiele się to zdało, gdyż już w 1575 roku z powodu ucieczki garnizonu, Modrý Kameň został zdobyty przez wojska osmańskie. Posiadały one zamek do 1593 roku, kiedy to uległy po ataku Mikuláša Pálffy i Krištofa Tiefenbacha. Zanim się jednak wycofały, podpaliły i wysadziły warownię w powietrze. W latach 1609-1639 zamek został odbudowany i powiększony przez Sigismunda Balassa, choć już w następnej wojnie z Turcją w 1659 roku ponownie uległ on zniszczeniu.
W 1683 roku zamek został podbity przez wojska rebeliantów Imricha Tököly i poważnie zniszczony. Uszkodzenia nie zostały naprawione przez właścicieli i górna, gotycka część zamku pozostawała od tamtego czasu w ruinie. W 1730 roku Gabriel Balassa w dolnej części zamku wybudował barokowy pałac, a w 1759 roku została dobudowana zamkowa kaplica poświęcona św. Annie. Po wymarciu rodu Balassa w 1899 roku majątek przejęła rodzina Almášiov. Ostatnim właścicielem zamku była księżna Almášiov, która w 1923 roku cały majątek sprzedała państwu czechosłowackiemu.
Architektura
Zamek usytuowano na szczycie skalistego wzniesienia, którego cypel chroniony był stromymi i wysokimi skarpami od strony południowej. Także od wschodu i zachodu stoki były trudne do sforsowania, jedynie po stronie północnej wzniesienie łagodniej opadało i przechodziło w siodło łączącą się z pozostałą częścią masywu. Tam też najdogodniejszą drogę dojazdową do zamku zabezpieczono poprzecznym przekopem.
Najstarsza część zamku składała się z obwodu murów obronnych o owalnym w planie kształcie i wymiarach około 46 x 32 metry. Wzdłuż nich usytuowane były budowle mieszkalne i gospodarcze, wieńczył je zaś chodnik straży chroniony krenelażem. Bramę umieszczono w załamaniu muru po stronie południowej. Częścią najstarszego założenia była także masywna, cylindryczna wieża, usytuowana w północnej części dziedzińca. Miała ona wewnętrzną średnicę długości 3 metrów i grubość murów co najmniej 2,5 metra. Prawdopodobnie częściowo wystawała poza linię obwarowań.
Najstarszy budynek mieszkalny z XIV wieku usytuowany został w południowo – zachodniej części dziedzińca, w ten sposób iż dwie z jego ścian tworzyły zarazem część obwodu obronnego zamku. Budynek wzniesiono na planie prostokąta. Posiadał zapewne dwie lub trzy kondygnacje, z których najniższa oświetlana była małymi, czworobocznymi oknami. Wewnątrz co najmniej jedna komnata ogrzewana była kominkiem. Układ pomieszczeń przyziemia, na podstawie analogii, powielać mógł typowy dla średniowiecza podział na trzy pomieszczenia ułożone w jednym trakcie.
W okresie późnego średniowiecza zamek od strony północnej oraz wschodniej zabezpieczono dodatkowym niższym, zewnętrznym murem obronnym. Wjazd na teren parchamu (międzymurza) znajdował się po stronie północno – wschodniej w niewielkim, otwartym od strony wewnętrznej budynku bramnym o szerokości wnętrza wynoszącej 3 metry. Poprzedzał go most zwodzony opuszczany na kamienny filar. Na terenie dziedzińca gruntownie przebudowano wieżę główną, być może z powodu problemów statycznych starszej konstrukcji, choć nawet wieża późnogotycka miała problemy i z czasem zaczęła pękać. Wraz z wieżą przebudowano mur obronny w czołowej części zamku, przesunięty ku północy o około 2 metry, zapewne zwieńczony odtąd zadaszonym gankiem straży z prostym przedpiersiem przeprutym otworami strzeleckimi. Do muru przystawiono wówczas od strony zachodniej i wschodniej zabudowania mieszkalno – gospodarcze. Część z nich zgodnie z przekazami pisemnymi mogła mieć drewniane nadbudowy nad kamiennymi piwnicami. Mieścić się w nich miały między innymi piekarnia i spiżarnia, ponadto na zamku funkcjonowała kaplica. Przestrzeń załamania muru przed wschodnią częścią głównego budynku mieszkalnego wypełniono budynkiem bramnym. Na dziedzińcu znajdować się miała studnia.
Na północ od rdzenia zamku rozciągało się przekształcone w XVI wieku przedzamcze, początkowo zapewne chronione obwarowaniami konstrukcji drewnianej. Wjazd na jego teren poprzedzony był szerokim przekopem. Po jego przebyciu osiągało się obszerny dziedziniec, od drugiej połowy XVI wieku otoczony murem o kształcie zbliżonym do prostokąta i wzmocniony dwoma czworobocznymi basztami w zewnętrznych narożnikach. Następnie droga do górnej części zamku wiodła starszym międzymurzem we wschodniej części założenia. Około połowy XVI wieku południowy kraniec tych obwarowań wzmocniono wysuniętym ku skarpom cypla czworobocznym bastionem.
Stan obecny
Średniowieczna część zamku zachowała się do czasów współczesnych w stanie ruiny. W stosunkowo dobrym stanie przetrwał pierścień muru obwodowego wraz z zewnętrznymi ścianami budynków mieszkalnych, ale wnętrze zamku jest dziś zasypane do wysokości drugiej kondygnacji gruzem z zawalonych partii zabudowań (mur obwodowy utworzył skorupę utrzymującą warstwy gruzu z rozpadających się budynków). Ponadto czytelny jest zewnętrzny mur obronny parchamu. Podzamcze zostało gruntownie przebudowane w okresie renesansu i baroku.
Aktualnie w pałacu, którego mury pokrywają się z przebiegiem obwarowań zamku dolnego (podzamcza), ma siedzibę muzeum zabawek. Zakonserwowane ruiny zamku górnego znajdują się z drugiej strony pałacowego dziedzińca. Zamek jest czynny w okresie maj-październik w godzinach 9.00-17.00, a w pozostałych miesiącach w godzinach 8.00-15.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Beljak J., Maliniak P., Šimkovic M., Stavebné a funkčné premeny hradu Modrý Kameň v 16. a 17. storočí, „Archaeologia historica”, 42, 2/2017.
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Kőnig F., Kékkő vára Balassi Bálint korában, “Várak, kastélyok, templomok”, kötetszám február, Pécs 2013.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.