Historia
Kościół powstał w drugiej połowie XIII wieku, w centrum słowiańskiej osady. W ostatniej ćwierci XIV wieku budynek przeszedł rozbudowę, która w znacznej mierze usunęła jego pierwotną formę wczesnogotycką i zmieniła stylistykę na dojrzale gotycką. Przebudowa zaowocowała bogato zaprojektowaną, dużą przestrzenią, znacznie większą niż w kościołach wiejskich regionu, porównywalną wówczas jedynie z bardziej bogato wyposażonymi obiektami sakralnymi głównych siedzib domen możnych ze Sv. Jura i z Pezinka. Modra była już bowiem wówczas osadą miejską, która po połowie XIV wieku uzyskała szereg przywilejów o charakterze gospodarczym i prawnym. W przeciwieństwie do okolicznych osad przez długi czas znajdowała się w bezpośrednim posiadaniu króla, dopiero w 1388 roku przeszła pod panowanie możnego Ścibora ze Ściborzyc. Kościół był więc częścią bogatego mecenatu, któremu zawdzięczał okazałą formę.
W XV wieku kościół w Modrze uniknął fali późnogotyckich przekształceń, jaka miała miejsce w wielu kościołach w regionie (Svätý Jur, Pezinok, Dolné Orešany, Doľany). Przebudowy miały miejsce w dobrach należących wówczas do hrabiów ze Sv. Jura i Pezinoka, natomiast Modra należała w tym okresie do rodu Orság, którego przedstawiciele posiadali także Smolenice czy Horné Orešany, gdzie również nie odnotowano żadnych przekształceń budowli sakralnych. Być może w mieście jakieś zmiany wprowadzono jedynie w kaplicy św. Barbary lub w kościele św. Stefana.
W połowie XVI wieku kościół św. Jana znajdował się w złym stanie. Wizytacja kanoniczna z 1561 roku wspominała, że dopiero co przystąpiono do napraw, a już w następnym roku odnotowano, że kościół został naprawiony. Przyczyną podupadnięcia budowli mogły być burzliwe wydarzenia z czasów wojen z Turcją oraz zdobywająca popularność reformacja. Kościół został wówczas przejęty przez protestantów, którzy zamalowali gotyckie malowidła ścienne. Ponadto na przełomie XVI i XVII wieku podsklepili nawę, wstawili boczne empory, przebudowali emporę zachodnią, dobudowali kruchtę zachodnią. Użytkowali kościół do 1635 roku.
W 1763 roku przebudowane zostało prezbiterium kościoła, w które wstawiono nowożytne sklepienie, poszerzono arkadę tęczy i przekształcono okna, a od południowej strony prezbiterium przystawiono nową zakrystię. Drobne modyfikacje kościoła zostały przeprowadzone w XIX i XX wieku. W latach siedemdziesiątych XIX wieku, po wybudowaniu nowego kościoła katolickiego w centrum Modry, kościół św. Jana stopniowo przestał być użytkowany W 2011 roku rozpoczęła się renowacja budynku, która wyjaśniła jego architektoniczny rozwój i przyniosła odkrycie średniowiecznych fresków.
Architektura
Kościół powstał jako stosunkowo duży budynek jednonawowy, trójprzęsłowy, już w drugiej połowie XIII wieku posiadający wielobocznie zamknięte, progresywne w chwili powstania prezbiterium po stronie wschodniej i prostokątną zakrystię od strony północnej. Dostęp do niego prowadził przez portal południowy, oświetlany był natomiast rzędem trzech małych i wąskich wczesnogotyckich okienek z obustronnie ustawionymi, ukośnymi glifami. Odmienne było szczelinowe okno ściany północnej, doświetlające umieszczoną wewnątrz emporę. W środku sklepieniem krzyżowo – żebrowym przykryte było tylko prezbiterium, pomimo iż od zewnątrz przyporami opięte były obie główne części kościoła. Żebra posiadały prosty profil graniastosłupa ze sfazowaniem.
Po ukończeniu działań budowlanych wnętrze kościoła w nawie i prezbiterium ozdobione zostało ściennymi malowidłami. Na północnej i częściowo także na południowej ścianie nawy oraz po bokach arkady tęczy ukazano motywy, charakteryzujące się czerwonym, liniowym malowaniem na jasnym tle. Dominowały sceny z cyklu pasyjnego, skoncentrowane na północnej ścianie nawy, powyżej poziomu empory (tłum Żydów ze sceny pojmania Chrystusa, biczowanie Chrystusa, grupa Ukrzyżowania z Marią i św. Janem, uzupełniona przez osoby świeckie u stóp krzyża, być może patronów kościoła). Po południowej stronie nawy ukazano jeźdźca na koniu oraz rząd apostołów rozdzielony malowanymi maswerkami i wieżyczkami z blankami. Ponadto na ścianie północnej znalazła się masywna postać w płaszczu, z koroną, aureolą i gałązką lipy w prawej ręce.
W ostatniej ćwierci XIV wieku usunięto zachodnią ścianę nawy, a następnie jej przestrzeń wydłużono o dwa przęsła w stronę zachodnią. Jednocześnie ściany obwodowe nawy podwyższono o około 1,5 metra. Wąskie, wczesnogotyckie okna lancetowate zostały zastąpione znacznie większymi, profilowanymi oknami ostrołukowymi. Trzy takie otwory przebito w południowej ścianie nawy. Ponadto w tym czasie pierwotne, południowe wejście do nawy zostało zamurowane, a jego funkcja została przejęta przez portal położony w przybliżeniu w centrum rozbudowanego korpusu. Kolejne, zapewne główne wejście utworzono w ścianie zachodniej. Wewnątrz w zachodniej części nawy utworzono gotycką emporę, zaś w zakrystii umieszczono kamienny lawatarz.
Stan obecny
Zabytkowy kościół po latach zaniedbań od 2011 roku poddawany jest sukcesywnym pracom renowacyjnym, na początku których przeprowadzono badania architektoniczno-historyczne. Zachował układ przestrzenny z czasów gotyckiej rozbudowy, powiększony o nowożytną kruchtę zachodnią i zakrystię południową. Mocno przekształcona została nawa, w której przepruto barokowe okna i założono sklepienie. Niestety nie przetrwało średniowieczne sklepienie w prezbiterium, natomiast fragmentarycznie zachowały się malowidła ścienne z drugiej połowy XIII i z XIV wieku. Warto także zwrócić uwagę na gotyckie okna z XIV wieku, w tym mały otwór doświetlający emporę, oraz portal południowy nawy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Haviarová M., Tihányi J., Kostol Narodenia sv. Jána Krstiteľa – stavebný vývoj a nové zistenia [w:] Sakrálne pamiatky Bratislavskej župy, red. R.Šenkirik, Bratislava 2014.