Historia
Kościół we wsi należącej do opactwa cystersów ze Spišskiego Štiavnika, zbudowany został na krótko przed połową XIV wieku. Pierwsza pisemna wzmianka o nim umieszczona została w dokumencie z 1398 roku, w którym udzielono 40 dni odpustu dla wszystkich pielgrzymów, którzy go odwiedzą. Być może kościół wraz ze wsią Mengusovce został spalony w trakcie najazdu husyckiego z 1433 roku. Pozostawał pod patronatem cystersów do czasu upadku klasztoru w Spišskim Štiavniku w latach trzydziestych XVI wieku. Podczas reformacji przeszedł w ręce protestantów, którzy użytkowali go aż do drugiej połowy XVII wieku. Pod koniec XVII wieku kościół był ponownie katolicki, lecz w złym stanie, ze względu na małą społeczność rzymskokatolicką we wsi. Naprawy przeprowadzono w pierwszej połowie XVIII stulecia, a następnie w 1832 roku. Gruntownego remontu dokonano w latach 1970-1972.
Architektura
Kościół z XIV wieku był typową dla regionu wiejską budowlą sakralną, składającą się z nawy na planie prostokąta, kwadratowego, nieco tylko węższego i niższego od nawy prezbiterium oraz smukłej, czworobocznej wieży po zachodniej stronie. Od strony północnej przy prezbiterium wzniesiono zakrystię. Nawę oraz prezbiterium przykryto osobnymi dachami dwuspadowymi, pierwotnie zapewne pokrytymi gontem. Nad zakrystią założono daszek jednospadowy, wieżę natomiast przykrywał dach czterospadowy.
Kościół oryginalnie oświetlały wąskie, rozglifione obustronnie okna, być może zwieńczone trójliśćmi. Z pewnością okno o takiej formie oświetlało prezbiterium od wschodu, kolejne mogło się znajdować w jego ścianie południowej, a kolejne dwa w południowej ścianie nawy. Zakrystię doświetlono małym otworem szczelinowym, przeprutym w ścianie wschodniej. Elewacja północna nawy i prezbiterium zgodnie ze średniowieczną tradycją była pozbawiona otworów. Wyróżniały się biforalne przeźrocza wieży, przeprute z każdej strony jej najwyższej kondygnacji.
Pierwotny portal wejściowy do nawy znajdował się w jej południowej ścianie. Pomocnicze wejście utworzono w zachodniej ścianie wieży, skąd wiodło do kruchty w podwieżowym pomieszczeniu. Wewnątrz prezbiterium przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym, wspartym w narożnikach na nisko zawieszonych konsolach z dekoracją figuralną (męskie twarze). Nawa pierwotnie przykryta była drewnianym stropem lub otwarta na więźbę dachową.
Stan obecny
Kościół zachował układ przestrzenny typowy dla wczesnogotyckiej wiejskiej budowli sakralnej. Problemy ze statyką wymusiły jego wtórne podparcie dwoma przyporami od strony wschodniej. Niestety w okresie nowożytnym przekształcone zostały wszystkie okna południowej elewacji. Zachowało się oryginalne wschodnie okno prezbiterium i przeźrocza na najwyższej kondygnacji wieży (bez środkowych filarków). Pierwotny portal południowy jest dziś zamurowany, przez co widać jedynie dwa fragmenty ościeży. Wewnątrz najcenniejsze jest sklepienie ze wspornikami figuralnymi.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Janovská M., Olejník V., Kostol sv. Tomáša v Mengusovciach, „Pamiatky a múzeá”, 3/2014.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok druhý K-P, red. A.Güntherová, Bratislava 1968.