Historia
Kościół św. Marcina wybudowany został prawdopodobnie około 1260 roku. Służył jako ośrodek parafialny dla pobliskich osad Likava i Lisková, gdyż wioska Martinček została założona przy kościele dopiero kilka wieków później. Pierwsza wzmianka o nim odnotowana została w źródłach pisanych w 1332 roku, kiedy to wymieniony został proboszcz Šimon. Około 1320 roku wnętrze kościoła ozdobiono malowidłami figuralnymi. Zostały one zamalowane w XVII wieku, ponieważ kościół użytkowany był wówczas przez protestantów. Kolejnych zmian dokonano w XVIII wieku w stylistyce barokowej i w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to zakupiono neogotyckie wyposażenie. Powiększono też wtedy okna na południowej stronie nawy i prezbiterium, a budowla została wzmocniona przyporami. Ostatnie renowacje miały miejsce w latach 1993-1998, a następnie w latach 1999-2002 i w 2006 roku, kiedy to odkryto zamalowane freski i przeprowadzono ich restaurację.
Architektura
Kościół wzniesiono na dominującej pozycji, na wzgórzu na wschodnim zboczu góry Mnich. W chwili powstania był on typową budowlą wczesnogotycką z podłużną nawą na planie prostokąta i węższym, prosto zakończonym, kwadratowym prezbiterium. Nie jest pewne, czy w pierwszym etapie istniała już wieża zachodnia czy też została dobudowana w pierwszej połowie XIV wieku. W tamtym stuleciu wzniesiono natomiast z pewnością prostokątną zakrystię od strony północnej.
Wnętrze kościoła pierwotnie oświetlały bardzo wąskie, obustronnie rozglifione okna o niewielkich prześwitach, osadzone we wnękach o już lekko ostrołucznych a nie półkolistych zamknięciach. Wyróżniały się okna umieszczone w wieży: wąskie, dwudzielne, przeprute z każdej strony na najwyższej kondygnacji, gdzie zawieszone były dzwony, a także duże okno ostrołukowe osadzone w zachodniej elewacji, wypełnione kamiennym maswerkiem dzielącym je na trzy podłużne części zwieńczone trójliśćmi i górne trzy okręgi z trójliśćmi. Wejście do kościoła prowadziło od południa do nawy, przez ostrołukowy, wczesnogotycki portal z wydatnymi, profilowanymi gzymsami. Kolejny portal prowadził z prezbiterium do zakrystii.
Wewnątrz kościoła ostrołuczną arkadę tęczy zaopatrzono w gzymsy, ozdobione niekonwencjonalnym ornamentem w postaci płytko wyciętych powtarzających się trójkątów. Ich wierzchołki skierowane zostały w dół po lewej stronie łuku, a w górę po prawej stronie. Nawa kościoła nie została sklepiona, ale murowane sklepienie, pomimo braku zewnętrznych przypór, otrzymało pojedyncze przęsło prezbiterium. Zastosowano sklepienie krzyżowe z klinowymi żebrami spiętymi rozetowym zwornikiem i opadającymi w narożach na ostrosłupowe wsporniki. Forma tych wsporników, podobnie jak inne detale architektoniczne (gzymsy portalu południowego, zdobienia gzymsów arkady tęczy), związane były z premonstratensami z osady Kláštor pod Znievom. W zachodniej części nawy w średniowieczu znajdowała się drewniana empora dla patronów kościoła, dostępna portalem z drugiej kondygnacji wieży.
Zaraz po ukończeniu budowy kościół był jedynie zgrubnie otynkowany. Wymalowano tylko krzyże konsekracyjne, umieszczone na wygładzonych niewielkich fragmentach tynku, co było stosunkowo częstą praktyką w etapowym procesie tworzenia wystroju średniowiecznych świątyń. Ściany, sklepienia oraz okienne glify prezbiterium pokryto na cienkiej warstwie wapna barwnymi polichromiami około 1300-1320 roku. Utworzono je w stylu późnoromańskim, o silnym wpływie bizantyjskim. Oprócz postaci aniołów, na sklepieniu prezbiterium przedstawiono figury Chrystusa i Matki Boskiej, na ścianach sceny Łona Abrahama z królami Dawidem i Salomonem, a także inne postacie królewskie z instrumentami muzycznymi w rękach. W nawie ściany udekorowano cyklem Sądu Ostatecznego oraz postaciami św. Jana Chrzciciela i św. Marcina. W dolnym pasie cokołu prezbiterium namalowana została popularna w średniowieczu iluzoryczna draperia.
Stan obecny
Budynek został zachowany w niemal pierwotnym stanie bez większych późniejszych, nowożytnych ingerencji, choć niestety przekształcone zostały południowe otwory okienne nawy i prezbiterium na prostokątne i bezstylowe, a hełm wieży otrzymał formę barokową. Oryginalne okno szczelinowe przetrwało we wschodniej ścianie prezbiterium, natomiast na piętrze wieży po stronie zachodniej widoczne jest okno z maswerkiem. W południowej ścianie nawy znajduje się portal wczesnogotycki, zachowało się też przejście z empory na wieżę. Portal z nawy do zakrystii mógł zostać przekształcony w XIX wieku, z tego też okresu pochodzi obecna empora. Wewnątrz prezbiterium kościoła zachował się zespół malowideł ściennych, który jest jednym z najlepiej zachowanych na Słowacji i prawdopodobnie najstarszym tego typu na Liptovie. Ponieważ oprócz wysokiej jakości artystycznej, zawierają one także przedstawienia instrumentów muzycznych, przyciągają uwagę muzykologów, czy też specjalistów od ikonografii muzycznej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Oriško Š., K problematike architektúry a výzdoby stredovekého Kostola sv. Martina v Martinčeku, „Archæologia historica”, 33/2008.
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.