Historia
Kościół w Markušovcach wybudowany został około przełomu trzeciej i czwartej ćwierci XIII wieku, prawdopodobnie z inicjatywy miejscowych panów, posiadających sąsiedni dwór czy też zamek. W źródłach pisanych po raz pierwszy odnotowany został w 1280 roku. W XIV wieku budynek przeszedł gotycką przebudowę, powiększany był też na przełomie XV i XVI wieku z fundacji Štefana Mariássy. W 1773 roku kościół został uszkodzony przez pożar, który spustoszył zwłaszcza zachodnią wieżę. Wieża ta w kolejnych latach została podwyższona i przekształcona w stylistyce barokowej. Dalsze naprawy murów przeprowadzono w 1818 roku, ale ponowy pożar zniszczył budynek w 1882 roku. Na początku XX wieku jeszcze jedno uderzenie pioruna w wieżę wywołało pożar, po którym konieczna była odbudowa, prowadzona w stylu neogotyckim. Do 1918 roku powiększono również obie kaplice. Ostatnie większe prace remontowe i badawcze prowadzono pod koniec lat 90-tych XX wieku.
Architektura
Kościół został wzniesiony na wzgórzu, obok niewielkiego średniowiecznego zamku. Górował nad płynącą na południu w dolinie rzeką Hornad, przy której wyrosły zabudowania mieszkalne wsi. Była to pierwotnie konstrukcja w stylu późnoromańskim, jednonawowa, prawdopodobnie z kwadratowym prezbiterium po stronie wschodniej i niewysoką wieżą po stronie zachodniej. Mury kościoła, ze względu na niewielkie rozmiary budowli, zapewne nie były wzmocnione jeszcze przyporami, choć prezbiterium mogło być podsklepione. Główne wejście do nawy wiodło przez uskokowy, bogato profilowany portal o ostrołucznej już archiwolcie.
W XIV stuleciu pierwotne prezbiterium zostało zastąpione przez gotyckie, z wielobocznym zamknięciem po stronie wschodniej i z zewnętrznymi elewacjami wzmocnionymi przyporami. Przypór nie umieszczono od strony północnej, gdzie usytuowana została zakrystia. W latach 1486 i 1490 dostawiono do nawy boczną, dwuprzęsłową kaplicę św. Kosmy i Damiana po stronie północnej, a w 1500 roku południową, dwuprzęsłową kaplicę św. Anny. W okresie późnego gotyku powiększona została również XIV-wieczna zakrystia.
Wewnątrz kościoła w rzadko spotykany sposób przestrzeń prezbiterium nie została oddzielona od nawy łukiem tęczowym. Prezbiterium zwieńczono żebrowym sklepieniem sieciowym, którego żebra weszły w ostatnie, wschodnie przęsło zamknięcia, przykryte sklepieniem sześciodzielnym. Zasklepiono także kaplicę południową, przy czym jej żebra spoczęły na konsolach ozdobionych reliefami przedstawiającymi ludzkie twarze, zwierzęta i heraldyczne herby. Zworniki sklepienne ozdobione zostały płaskorzeźbami zwierząt.
Stan obecny
Kościół posiada dziś w większości formę gotycką, za wyjątkiem wielokrotnie niszczonej i odbudowywanej wieży. Najstarszym zachowanym detalem architektonicznym jest wczesnogotycki główny portal wejściowy do nawy, obecnie osadzony wtórnie w zachodniej ścianie południowej kaplicy. Przetrwały również gotyckie okna, a także sklepienia kaplic i prezbiterium, włącznie z płaskorzeźbionymi zwornikami i wspornikami.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Javorský F., Archeologické výskumy pri opravách kostolov v Betlanovciach, Markušovciach a Vlkovej, „Avans”, Nitra 2000.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok druhý K-P, red. A.Güntherová, Bratislava 1968.