Historia
Wieś Ľubica (niem. Leibitz) po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1251 roku. Kościół farny zbudowany został w osadzie około 1260 roku, z inicjatywy niemieckich osadników. Już w 1271 roku Ľubica uzyskała od króla Beli IV przywilej miejski. Około 1330 roku bogacący się mieszczanie postanowili przebudować swą świątynię zgodnie z nowymi trendami, i tym samym wznieśli gotyckie, wieloboczne prezbiterium. Już około 1360 roku kościół poddano kolejnej, bardziej znaczącej przebudowie. Korpus został wówczas przesklepiony i przekształcony w budowlę dwunawową, a do prezbiterium dobudowano zakrystię.
W XV wieku kościół wraz z całym miastem ucierpiał podczas walk z oddziałami husytów i najemnych wojsk Jana Jiskry. Szczególnie dotkliwy był pożar spowodowany wypadem husytów z terenu Polski w 1433 roku. Budynek odbudowany został prawdopodobnie po uspokojeniu sytuacji wewnętrznej w Królestwie Węgierskim w drugiej połowie XV wieku, za rządów króla Macieja Korwina. W początkach XVI stulecia wyremontowana fara wzbogacona została o późnogotyckie wyposażenie, między innymi ołtarze pochodzące ze znanego warsztatu mistrza Pawła z Lewoczy.
W 1764 roku przeprowadzono nowożytną przebudowę kościoła, powtórzoną z powodu pożaru wieży w 1786 roku. Świątynia bardzo ucierpiała w czasie I wojny światowej, kiedy to na potrzeby wojska skonfiskowano nie tylko trzy dzwony, ale także miedzianą blachę z dachu, a nawet piszczałki organowe. Ponownie zadaszony po wojnie, kościół przetrwał do 1934 roku, kiedy to został zniszczony przez następny pożar. Sytuacja wymagała jeszcze jednej gruntownej renowacji całego budynku, powtórzonej w połowie lat 60-tych XX wieku i w 1986 roku.
Architektura
Kościół w swej najstarszej formie składał się ze stosunkowo dużej pojedynczej nawy, zachodniej czworobocznej wieży i prawdopodobnie kwadratowego prezbiterium. Wejście do niego prowadziło przez południową ścianę nawy, w której osadzono w pełni romański jeszcze portal o półkolistej archiwolcie i dwóch flankujących kolumienkach z kapitelami. Nad nim umieszczona została piękna rozeta o przeplatającym się maswerku wpisanym w okrąg. Drugi romański, ale mniejszy portal umieszczono w przyziemiu wieży, skąd prowadził do klatki schodowej w grubości muru.
Gotycka przebudowa z pierwszej połowy XIV wieku przekształciła oryginalne czworoboczne prezbiterium w dwuprzęsłowy chór składający się z zachodniego przęsła na planie kwadratu i wielobocznego przęsła zamknięcia na wschodzie, które wzmocniono od zewnątrz przyporami. W prezbiterium po stronie południowej utworzono nowy okazały, ostrołuczny, uskokowy portal, który oprócz motywów roślinnych ozdobiła głowa Adama z jednej strony i Ewy (niezachowana) z drugiej. Na południowej ścianie utworzono także pod okapem dachu okrągły relief z krzyżem równoramiennym.
W drugiej połowie XIV wieku po północnej stronie prezbiterium przystawiona została zakrystia o trzech kwadratowych przęsłach przykrytych sklepieniem krzyżowo – żebrowym. Nawę, która pierwotnie przykryta była najpewniej stropem lub otwartą więźbą dachową, także zasklepiono, opierając sklepienia krzyżowo – żebrowe i trójpodporowe na trzech środkowych, wielobocznych filarach. Utworzyły one z korpusu budowlę dwunawową.
Stan obecny
Budynek jest dziś największym zachowanym gotyckim kościołem dwunawowym na Spiszu (jako, że kościół w Spišskim Podhradziu poza wieżą nie zachował się). Pomimo wielokrotnych pożarów i zniszczeń przetrwała jego średniowieczna bryła, nieco zniekształcona nowożytną częścią wieży, kruchtą południową i klatką schodową przy wieży. Oprócz murów obwodowych i sklepień krzyżowo – żebrowych kościół posiada również szereg pierwotnych detali architektonicznych (romańskie i gotyckie portale, okulus z maswerkową rozetą, pozbawione maswerków ościeża okien). Spośród nich uwagę warto zwrócić zwłaszcza na południowy portal w prezbiterium, okulus w nawie i płaskorzeźbione kapitele z maskami. Przetrwało też kilka elementów oryginalnego wyposażenia (baptysterium z 1463 roku, krzyż z warsztatu mistrza Pawła z Lewoczy). Gotyckie ołtarze kościoła obecnie znajdują się w ekspozycjach muzealnych w Budapeszcie i Bratysławie.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.