Historia
Kościół św. Mikołaja zbudowany został w drugiej połowie XIII wieku, prawdopodobnie na miejscu starszego kościoła romańskiego. Powstał jako świątynia parafialna dla mieszkańców położonych w pobliżu pięciu wsi, a jednocześnie ośrodek formowania nowej osady, która uzyskała od niego nazwę. Późniejsze miasto Liptovský Mikuláš założone zostało przez przybyłych z Niemiec osadników, którzy prawdopodobnie brali też udział przy budowie wczesnogotyckiego kościoła. W źródłach pisanych został on po raz pierwszy odnotowany w 1299 roku.
Rozwój miasta i zwiększenie liczny ludności, wymusiło w drugiej ćwierci XIV wieku gruntowną przebudowę kościoła w trójnawową bazylikę z wielobocznym prezbiterium. W połowie XV wieku teren wokół kościoła, wraz z położonym obok dworem Pongráczów, został otoczony murem obronnym („fortallicum in Sancto Nicolao”). Przypuszczalnie bezpośredni wpływ na budowę obwarowań miał konflikt miejscowych dziedziców z rodu Pongrác ze szlachcicem Piotrem Komorowskim, a także walki wewnętrzne o koronę.
Od połowy XVI wieku do końca XVII stulecia kościół należał do protestantów, w czasach których w latach 60-tych XVII wieku uszkodzony został przez pożar, po którym potrzebne były prace remontowe. W XVIII wieku kościół przebudowano w stylu barokowym. Generalny remont przeszedł on następnie po wielkim pożarze miasta w 1883 roku. W latach 1940-1943 przeprowadzono kolejne prace remontowe, połączone z próbą przywrócenia budowli pierwotnej formy. Dobudowane zostały wówczas nowe boczne kaplice, a w ramach prac restauracyjnych zostały odkryte pozostałości dawnego muru obronnego.
Architektura
Kościół usytuowany był w średniowieczu w południowej części prostokątnego, wydłużonego południkowo placu rynkowego, z którego południowymi narożnikami łączyła się przebiegająca przez osadę równoleżnikowo droga. W XIV wieku uzyskał formę orientowanej względem stron świata na linii wschód – zachód budowli, trójnawowej, trójprzęsłowej bazyliki z wydłużonym, zakończonym na wschodzie wielobocznie prezbiterium (pięć boków ośmioboku). Od strony zachodniej na osi nawy głównej usytuowana została wysoka wieża na rzucie kwadratu. Po północnej stronie prezbiterium znalazła się zakrystia, będąca pierwotnie częścią najstarszego, romańskiego kościoła z XII wieku, wyróżniająca się o wiele masywniejszymi murami.
Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniały wąskie i stosunkowo wysokie okna lancetowate o obustronnych rozglifieniach. Większe okna ostrołuczne umieszczone zostały w wielobocznej części prezbiterium, natomiast w wieży na trzech najwyższych kondygnacjach (po stronie wschodniej z powodu dachu nawy głównej na dwóch kondygnacjach) przepruto dwudzielne przeźrocza o półkolistych jeszcze zamknięciach. Wejście do kościoła utworzono w nawie południowej oraz w przyziemiu wieży od zachodu.
Wnętrze korpusu kościoła podzielone zostało na nawy dwiema parami ośmiobocznych filarów, podtrzymujących arkady o lekko spłaszczonych ostrołukach. We wszystkich nawach, prezbiterium i zakrystii zastosowano sklepienia krzyżowo – żebrowe, przy czym we wschodnim zamknięciu prezbiterium w układzie sześciodzielnym. Żebra opuszczono na przyścienne, podwieszane wsporniki oraz w nawie głównej na lizeny (wysunięte z płaszczyzn ścian boki filarów międzynawowych).
Stan obecny
Obecna forma kościoła jest wynikiem kilku etapów rozbudowy i wielokrotnych przekształceń nowożytnych, zakończonych w XX wieku próbą powrotu do średniowiecznego kształtu. Całkowicie współczesnymi dodatkami są boczne kaplice przy środkowych przęsłach korpusu. Nowożytne jest zwieńczenie wieży, południowy aneks ze schodami przy wieży oraz kruchta południowa. Efektem prac regotyzacyjnych z XX wieku są ponadto przeźrocza wieży, portal zachodni i wiele innych detali architektonicznych.
We wnętrzu kościoła zachowały się trzy gotyckie ołtarze szafiaste. Ołtarz główny (przeniesiony z Trnovca) posiada skrzydła z lat 1500-1510, z malowidłami przedstawiającymi sceny z życia patrona świątyni. Ołtarz Panny Marii, pochodzący z około 1470 roku, jest autorstwa nieznanego z imienia mistrza ze Spiskiego Podgrodzia. Drugi boczny ołtarz pochodzi z około 1520 roku. W kaplicy południowej znajduje się późnogotycka kamienna chrzcielnica z 1490 roku, w wyposażeniu kościoła zwraca też uwagę gotyckie pastoforium.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok druhý K-P, red. A.Güntherová, Bratislava 1968.