Historia
Kościół św. Michała zbudowany został około połowy XIII wieku, prawdopodobnie na miejscu starszej świątyni funkcjonującej jeszcze przed założeniem osady. W źródłach pisanych wspomniany został po raz pierwszy w 1270 roku, w związku ze sporem majątkowym plebana Pavla, który sprzeciwiał się niekorzystnym rozgraniczeniom okolicznych terenów. W pierwszej ćwierci XIV wieku miała miejsce gotycka przebudowa, w czasie której pierwotne prezbiterium zastąpiło nowe, wieloboczne, a część okien w nawie przekształcono zgodnie z nową modą. W okresie reformacji kościół przeszedł w ręce protestantów, którzy używali go z przerwami między 1575 a 1686 rokiem. W tamtym czasie do wnętrza świątyni dodano emporę. W pierwszej połowie XIX wieku nawa otrzymała nowy płaski strop, przebudowano także arkadę łuku tęczowego, zewnętrzne elewacje i niektóre okna. Renowację budynku przeprowadzono w latach 1941-1942. Powstała wówczas południowa kruchta.
Architektura
Kościół zbudowany został w najwyższym punkcie osady, na wzgórzu na południe od ujścia Ľupčianki do Wagu. Powstał jako budowla wczesnogotycka składająca się z wzniesionego z tufu prostokątnego w planie korpusu o jednej nawie, prawdopodobnie kwadratowego prezbiterium od wschodu i czworobocznej zakrystii po stronie północnej. Pierwotnie kościół oświetlały bardzo wąskie, rozglifione okna, co ciekawe w zakrystii przeprute nie tylko od strony wschodniej, ale co bardziej nietypowe także od północy i zachodu. Również w nawie nie zastosowano się do utartego w średniowieczu schematu i okna przebito też od północy.
W pierwszej ćwierci XIV wieku, przy użyciu piaskowca, przebudowano w stylistyce dojrzałego gotyku prezbiterium. Uzyskało ono wieloboczne zamknięcie na wschodzie, tą samą szerokość co nawa i mury wzmocnione od zewnątrz równomiernie rozmieszczonymi przyporami. Przekształcono wówczas także okna, z pierwotnych wąskich na dużo większe okna ostrołukowe, dwudzielne. Jeden z takich otworów nietypowo osadzono w szczycie zachodnim nawy (co miało związek z zastosowaną wewnątrz kolebką). W okresie gotyku powstały dwa portale, zapewne utworzone na miejscu starszych, późnoromańskich lub wczesnogotyckich. Południowy do nawy uzyskał dwuramienny (siodłowy) otwór przejścia, ujęty wysoką, profilowaną, ostrołuczną arkadą o gładkim tympanonie. Portal z prezbiterium do zakrystii utworzono dużo prostszy, ostrołuczny.
Wewnątrz, w południowej ścianie prezbiterium, umieszczono wnękę na sedilia o odcinkowym przesklepieniu. Samo prezbiterium zostało zwieńczone sklepieniem krzyżowo – żebrowym w przęśle zachodnim i sklepieniem sześciodzielnym we wschodnim zamknięciu. Żebra spięto okrągłymi, gładkimi zwornikami i nadwieszono na ścianach z podciętymi zakończeniami. Nawa zwieńczona była drewnianą kolebką, rzadkim rozwiązaniem na terenach średniowiecznego Liptova. W zakrystii pozostawiono starsze, XIII-wieczne sklepienie krzyżowo – żebrowe, z ciężkimi żebrami opartymi na wczesnogotyckich wspornikach.
Stan obecny
Kościół św. Michała uchodzi za jedną z najstarszych budowli w regionie Liptova, choć obecnie posiada formę w przeważającej większości w stylistyce gotyckiej, uzyskanej podczas XIV-wiecznej przebudowy. Z XIII wieku zachowała się zakrystia ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz północna ściana nawy z lancetowatymi oknami. W prezbiterium widoczne są gotyckie okna z maswerkami. Z okresu dojrzałego gotyku zachował się również portal południowy, obecnie umieszczony w nowożytnej kruchcie, co ważne nadal zamykany oryginalnymi, późnogotyckimi drzwiami z okuciami. Ponasto przetrwał portal wiodący do zakrystii, wnęka na sedilia oraz sklepienie w prezbiterium. Obecna więźba dachowa nad nawą powstała prawdopodobnie podczas remontu z lat 40-tych XX wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Ďurian K., Krušinský P., Suchý Ľ., Rímskokatolícky kostol sv. Michala Archanjela v Liptovskom Michale, „Monument revue”, roč. 3, č. 2, 2014.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.