Historia
Pierwsza wzmianka źródłowa o osadzie Sliače (węg. Szlécs) odnotowana została w źródłach pisanych w 1251 roku. Budowę kościoła rozpoczęto w 1324 roku z inicjatywy prepozyta Valentína, po jego wizycie rok wcześniej na papieskim dworze w Awinionie, przy wsparciu możnego magistra Donča (Doncha), żupana zwoleńskiego. Budowa musiała postępować szybko, gdyż już w 1326 roku odprawiona miała zostać pierwsza msza i konsekracja świątyni.
Jeszcze w pierwszej połowie XIV wieku wnętrze kościoła miało zostać ozdobione ściennymi malowidłami, uzupełnianymi kolejnymi freskami około przełomu XIV i XV wieku. Prawdopodobnie były one wynikiem przystosowywania wpływów artystycznych z Italii, za pośrednictwem środowisk dworskich, do potrzeb lokalnych społeczności wiejskich. Ponadto w XV wieku wokół kościoła miał także zostać zbudowany mur ze strzelnicami, co mogło mieć związek z wojnami husyckimi i późniejszym ruchem bratrzyków.
W drugiej połowie XVI wieku nad nawą założono renesansowe sklepienie. Następnie od końca XVII do początku XVIII wieku prowadzono budowę wieży, zaś w 1830 roku do kościoła dobudowano boczne kaplice. W latach 1896 – 1898 wnętrze świątyni po przeprowadzeniu remontów wymalował pochodzący ze Sliačan malarz akademicki Józef Hanula. Ostatnia gruntowna renowacja zabytku miała miejsce w latach 1956 – 1961 oraz w latach 1996-2002.
Architektura
Kościół XIV-wieczny wzniesiony został jako budowla jednonawowa, z prezbiterium nie wyróżnionym zewnętrznie z bryły budowli. Wschodnią część świątyni zakończono wielobokiem, lekko odchylonym od osi, zachodnią tworzyła natomiast prosta ściana. Budowla była pierwotnie bezwieżowa, co najwyżej na przykościelnym cmentarzu funkcjonować mogła nieduża, drewniana, wolnostojąca dzwonnica lub na kalenicy dwuspadowego dachu mogła się znajdować mała wieżyczka na sygnaturkę. Po stronie północnej usytuowana została zakrystia.
Elewacje zewnętrzne kościoła wzmocniono uskokowymi przyporami, pomiędzy którymi przepruto wysokie ostrołuczne okna, oryginalnie bardzo wąskie i w większości wysokie, obustronnie rozglifione. Okna umieszczono zgodnie ze średniowiecznym zwyczajem głównie od południa i wschodu. Ściana północna części nawowej kościoła pierwotnie prawdopodobnie była pełna, bez otworów. Główne wejście znajdowało się w ścianie południowej, mniej więcej pośrodku nawy. Umieszczono tam ostrołuczny portal o bogatym profilowaniu od cokołu po klucz archiwolty.
Wewnątrz kościoła część kapłańska oddzielona została od części dla wiernych ostrołuczną arkadą tęczy i zwieńczona sklepieniem krzyżowo – żebrowym w przęśle zachodnim oraz sześciodzielnym we wschodnim zamknięciu. W obu przęsłach żebra diagonalne i jedno jarzmowe opuszczono na obłe służki z maswerkowymi i geometrycznymi kapitelami, sięgające cokołów na posadzce. Nawa natomiast pierwotnie przykryta była jedynie drewnianym stropem lub otwartą więźbą dachową. Wnętrze prezbiterium, nawy oraz arkadę tęczy od strony nawy pierwotnie pokrywały średniowieczne malowidła figuralne i krzyże konsekracyjne.
Stan obecny
Gotycki kościół został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym, głównie za sprawą dostawienia renesansowej wieży i bocznej kaplicy. Zmodyfikowana została fasada zachodnia oraz wnętrze nawy, obecnie posiadające wystrój nowożytny. Przebito w jej ścianie północnej nowe otwory okienne. Zachowały się natomiast pierwotne okna w prezbiterium, gotyckie sklepienie w tejże części oraz całkiem spory zespół gotyckich malowideł, widocznych na ścianie tęczowej, ścianie północnej nawy i na poddaszu ponad renesansowym sklepieniem. Warto również zwrócić uwagę na okazały jak na niedużą osadę portal południowy, znajdujący się dziś w kruchcie. Spośród średniowiecznego wyposażenia zachowały się dwa późnogotyckie ołtarze boczne z początku XVI wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Valášek Š., Średniowieczne malarstwo ścienne na Liptowie i jego przemiany w XIV i XV wieku [w:] Procesy przemian w sztuce średniowiecznej, Warszawa 2014.