Historia
Zamek został zbudowany z rozkazu króla Węgier Beli IV na miejscu starszego, opuszczonego grodziska z I wieku p.n.e., zapewne krótko po wielkim najeździe mongolskim z lat 1241-1242. Po raz pierwszy był wzmiankowany pisemnie w 1262 roku. Strzegł zachodniej części Kotliny Liptowskiej, w tym ruchliwego szlaku handlowego biegnącego Doliną Sesterską na Orawę i dalej do Polski.
W XIV wieku zamkiem władał potężny możnowładca górnowęgierski Máté Csák (słow. Čák), a po jego upadku w 1321 roku zwoleński żupan Donch (Donč). Od 1340 roku Liptov był siedzibą żupanów. Pod koniec XIV stulecia zamek został na krótki okres zajęty przez margrabiego morawskiego Prokopa, z którego rąk odbiły go wojska Zygmunta Luksemburczyka. W trakcie tych walk raniony w nogę włócznią miał zostać możny Imrich Perényi. Następnie zamek był dalej we władaniu królewskich żupanów, aż do 1430 roku, kiedy to Zygmunt Luksemburczyk podarował Liptov w depozycie swej małżonce Barbarze Cylejskiej.
W latach 1431-1434 zamek znajdował się we władaniu wojsk husyckich. W trakcie ich usuwania został zniszczony, o czym wspominały dokumenty z lat 1440 – 1441. Od 1453 roku pozostawał we władaniu Pongráca ze Svatego Mikuláša, który odbudował go i powiększył o wschodnie podzamcze. W 1458 roku w zamian za zasługi w walkach z bratrzykami Liptov uzyskał Sebastian z Rozhanovic, a po nim od 1459 roku zamkiem władał polski magnat Piotr Komorowski, który sprzyjał Jagiellonom w ich usiłowaniach zdobycia tronu węgierskiego. Po nieudanej wyprawie w 1471 roku młodego Kazimierza Jagiellończyka po koronę węgierską, Maciej Korwin zmusił Komorowskiego do oddania zamku, który w 1474 roku rozkazał spalić i zburzyć.
Architektura
Zamek usytuowany został na wysokim wzgórzu, z dwóch stron chronionym pionowymi skalnymi ścianami (od wschodu i zachodu), a z dwóch opadającym stromymi stokami (od północy i południa). Umieszczony na wysokości około tysiąca metrów nad poziomem morza, był on jednym z najwyżej położonych zamków na terenie północnej części Królestwa Węgierskiego. Dostęp do niego prowadził grzbietem wzniesienia po stronie północnej i następnie wąskimi dolinami otaczającymi zamkowe wzgórze ze wszystkich stron.
Pierwotne założenie zamkowe składało się z budynku mieszkalnego oraz nieregularnego w planie obwodu murów obronnych. Być może północna część budynku miała formę czworobocznej wieży, jednak bardziej prawdopodobne, iż kwadratowa partia była jedynie oddzielnym pomieszczeniem budynku mieszkalnego. Wskazywałaby na to identyczna grubość muru jak w pozostałej części budynku, choć nie można wykluczyć jakiejś drewnianej lub szachulcowej nadbudowy do formy wieżowej, jako iż było to najwyżej położone miejsce na zamku. Mur budynku po stronie północno – zachodniej posiadał nieczęsto spotykaną grubość aż 4 metrów. Zabezpieczał on zamek od strony drogi dojazdowej tworząc tzw. mur tarczowy, chroniący wnętrze zamku przed ewentualnym ostrzałem. Przed budynkiem wydzielono miniaturowy dziedzińczyk mieszczący zbiornik na wodę deszczową (wykopanie studni na tak dużej wysokości nie było możliwe), a za nim większy majdan gospodarczy. Pierwotna brama wjazdowa znajdowała się nietypowo w południowo – zachodniej części budynku, lecz jeszcze przed połową XIV wieku została przesunięta w pobliże czworobocznej wieży, dobudowanej po stronie południowej. W jej wnętrzu umieszczono drugi zbiornik na wodę deszczową, konieczną do codziennego funkcjonowania mieszkańców.
Pod koniec XIV wieku wydzielono obwarowane kamiennym murem wschodnie przedzamcze, choć zapewne już wcześniej część ta chroniona była fortyfikacjami drewnianymi. Być może nowy mur wzmocniono czworoboczną, narożną wieżą po stronie północnej. Pierwszą bramę przesunięto na północno – zachodnią stronę czworobocznej wieży ze zbiornikiem, skąd po przekroczeniu zwodzonego mostu i osiągnięciu dziedzińca wschodniego podzamcza, droga skręcała na zamek górny, poprzez kolejny wykuty w skale rów i przerzucony nad nim drewniany most. Na podzamczu wschodnim z pewnością usytuowana była lżejsza, drewniana lub szachulcowa zabudowa gospodarcza, między innymi odkryto tam ślady po funkcjonowaniu kuźni. W połowie XV wieku wybudowano niski mur tworzący kolejny dziedziniec w dolnej, wschodniej części zamku.
Stan obecny
Z zamku liptovskiego do dnia dzisiejszego pozostały jedynie fundamenty i niskie mury przyziemia w części szczytowej wzgórza. Choć nie są one wysokie, układ zabudowań pozostaje czytelny, za sprawą archeologów prowadzący na zamku badania w latach 80-tych XX wieku. Wstęp na teren zamkowy jest wolny. Został on przystosowany dla zwiedzających, między innymi dzięki odtworzeniu drewnianego mostu nad przekopem. Na zamek prowadzą trzy szlaki turystyczne, dwa żółte z miasteczka Kalameny oraz czerwony z osady Bukovina. Wszystkie one łączą się na przełęczy Sedlo pod Kráľovou po południowej stronie zamkowego wzgórza i dalej prowadzą przez przełęcz o nazwie Poľana. Pokonanie trasy do zamku zajmuje około dwóch godzin czasu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.