Historia
Wieś Lendak po raz pierwszy pojawiła się w pisemnych przekazach w 1288 roku. W 1313 roku przeszła ona na własność zakonu bożogrobców, którzy dokonali wymiany osady za Chmeľov. Z ich inicjatywy doszło do przebudowy starszego kościoła, znajdującego się we wsi już od drugiej połowy XIII wieku. Prace powierzyli prawdopodobnie murarzom z Levočy, którzy prowadzili je zgodnie z obowiązującymi już wówczas trendami gotyckimi. Wzniesione zostało nowe prezbiterium, aneksy po bokach wieży, a na sam koniec prac, około 1330 roku, sklepienie korpusu nawowego. Nowożytne przekształcenia przez długi czas wpływały głównie na wyposażenie i wystrój budowli, bez istotnych zmian konstrukcyjnych. Dopiero w 1925 roku po północnej stronie dostawiono kaplicę, w nawę wstawiono betonową emporę, a później dobudowano kotłownię.
Architektura
Kościół pierwotnie w drugiej połowie XIII wieku składał się z jednonawowego korpusu, czworobocznej wieży i prezbiterium o przypuszczalnie kwadratowym rzucie. Gruntowna przebudowa kościoła z XIV wieku doprowadziła do powstania dwunawowej budowli o prostokątnym w planie korpusie utworzonym przez stare mury obwodowe, z nieco węższym i niższym gotyckim prezbiterium, które na wschodzie zamknięto ścianą prostą. Po stronie zachodniej znajdowała się XIII-wieczna, czworoboczna wieża, którą w trakcie przebudowy oflankowano od północy i południa bocznymi aneksami, przez co została niejako wchłonięta przez korpus kościoła. Tradycyjnie po północnej stronie prezbiterium usytuowana została zakrystia.
Korpus nawowy oświetlały jeszcze późnoromańskie okna o wąskich i wysokich otworach z półkolistymi zamknięciami. Pośród nich po stronie południowej umieszczony został też okulus z maswerkową rozetą o kształcie pięcioliścia. Prezbiterium oświetlono większymi oknami ostrołucznymi z dwudzielnymi maswerkami, przy czym uszanowano średniowieczny zwyczaj by całą północną elewację pozostawić bez otworów (czy to ze względów symbolicznych, jako że północ utożsamiana była z siłami zła, czy też praktycznych, powodowanych chęcią ograniczania zimna i przeciągów kosztem strony z której padało najmniej słonecznych promieni). Główne wejście do kościoła osadzono w południowej ścianie nawy, w okazałym portalu z bogatym profilowaniem wyprowadzonym z cokołu i z dwuspadową wimpergą zwieńczoną sterczyną z kwiatonem.
Wnętrze prezbiterium przykryte zostało sklepieniem krzyżowo – żebrowym, podzielonym na dwa prostokątne przęsła. Jego żebra spięto płaskorzeźbionymi zwornikami i opuszczono na przyścienne wsporniki. W korpus wstawiony został w pierwszej połowie XIV wieku smukły, ośmioboczny filar z cokołem, podtrzymujący sklepienie krzyżowo – żebrowe. Jako, że we wschodnich przęsłach nie zastosowano sklepienia trójpodporowego, to pojedynczy wspornik sklepienny osadzono tuż nad kluczem ostrołucznej arkady tęczy. Arkada ta została sfazowana od strony naw, wyposażona w gzymsy cokołowe oraz w gzymsy impostowe, na których oparto belkę tęczy.
Stan obecny
Kościół w większości zachował gotycki charakter, z murami obwodowymi nawy i wieży sięgającymi jeszcze drugiej połowy XIII wieku, a z prezbiterium i zakrystią z XIV wieku. Zarówno w korpusie nawowym jak i w prezbiterium przetrwały sklepienia, przy czym to w korpusie prawdopodobnie jest jednym z najstarszych dwunawowych w regionie Spiszu. Uwagę zwraca okazały portal wejściowy do nawy, obecnie ukryty wewnątrz bezstylowej kruchty. Zachowały się gotyckie okna maswerkowe w prezbiterium, a także starsze otwory okienne w korpusie nawowym. Wewnątrz kościoła zobaczyć można gotyckie sedilia, portal do zakrystii z gotyckimi drzwiami, arkadę tęczy i pastoforium. Przetrwało bardzo dużo elementów średniowiecznego wyposażenia: późnogotycki główny ołtarz skrzydłowy z około 1500 roku, krucyfiks z drugiej połowy XIII wieku na belce tęczy, złoty gotycki kielich z końca XIV wieku, Pieta z XIV stulecia, czy gotycka figura Madonny umieszczona na filarze korpusu.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.