Historia
Zamek lednicki zbudowano w drugiej połowie XIII wieku w celu ochrony pogranicznych ziem Królestwa Węgierskiego. Po raz pierwszy pośrednio wspominany był w 1259 roku, kiedy to pisał się z niego komes Marek z Lednicy (comes Mark de Lednyche). Stanowił własność królewską zarządzaną przez kasztelanów, na krótko zajętą przez możnowładcę Máté Csáka (Matúša Čáka), ale przywróconą do domeny królewskiej po jego śmierci w 1321 roku.
Pod koniec XIV wieku zamek przeszedł w ręce prywatne i wielokrotnie zmieniał właścicieli, aż na początku XV wieku król Zygmunt Luksemburczyk oddał go w zastaw braciom Sobkovi i Matejovi Bilikom ze śląskich Kornic. W latach 1432-1434 Lednica dostała się w ręce husytów, a po stłumieniu ich ruchu przejęła go rodzina Podmanickich, która jednak musiała prowadzić liczne spory majątkowe z innymi rodami uzurpującymi sobie prawo do zamku. Dwaj ostatni przedstawiciele rodu Podmanickich, bracia Jan i Rafael, byli skazanymi na śmierć bandytami, lecz ostatecznie zostali ułaskawieni dzięki wsparciu udzielonemu Habsburgom w czasie wojny domowej. Po śmierci w 1558 roku Rafaela zamek przypadł władcy węgierskiemu, który szybko sprzedał go Imrichowi Telekessy. Jeden z kolejnych właścicieli Lednicy, Michal Telekessy, miał mniej szczęścia i za rabunki oraz gwałty został w 1601 roku powieszony.
W 1616 roku zamek przejął Jerzy Rakoczy (György Rákóczi), który powiększył go za sprawą rozbudowy podzamcza. Przekształcone zostały także w stylistyce renesansowej zabudowania zamku górnego. Podczas zdobywania przez wojska cesarskie w czasie powstania Franciszka II Rakoczego (Ferenca II Rákóczi) zamek doznał poważnych zniszczeń. Choć odbudowano go w 1746 roku, to jednak już na przełomie XVIII i XIX wieku został opuszczony i popadł w ruinę.
Architektura
Zamek wzniesiono po północno – wschodniej stronie wysokiego skalnego grzbietu. Było to miejsce niższe od najwyższej części terenu, ale kamienne szczyty wzniesienia były praktycznie niedostępne i nie stanowiły zagrożenia dla mieszkalnej części Lednicy. Zamek był trójdzielny: składał się z części górnej o kształcie zbliżonym do prostokąta o wymiarach 50 x 18 metrów, wieży obserwacyjnej na wysokiej skale oraz najmłodszego przedzamcza, posiadającego w planie kształt zbliżony do trójkąta.
Wejście do zamku górnego wiodło przez długi na 10 metrów i szeroki na 1,3 metra, wykuty w skale tunel. Korytarz wyprowadzał na niewielki dziedziniec po którego wschodniej stronie stał główny dom mieszkalny zamku. Do najstarszych elementem zamku należała także niewielka wieża o wymiarach 5 x 6 metra umieszczona ponad tunelem, a całość łączył mur obronny o 2 metrach grubości, poprowadzony tuż nad skalistymi urwiskami. W drugiej fazie rozbudowy, ale najpewniej jeszcze w XIV wieku, po zachodniej stronie dziedzińca wzniesiono drugi budynek mieszkalny. Na szczycie skały być może już od chwili powstania zamku stała kolejna wieża obserwacyjna, do której wiodło 80 wykutych w skale stopni, zabezpieczonych drewnianym gankiem.
W XIV a zwłaszcza w XV wieku w kilku fazach powiększono dom wschodni, zapełniając znaczną część dziedzińca. Utworzono dwa ryzality, jeden od północy i jeden od wschodu, przy czym starszy wschodni oparty był o skałę na pojedynczym filarze. Młodszy ryzalit północny z XV wieku, posiadający znacznie większe gabaryty, uzyskał formę zbliżoną do kwadratowej w planie wieży. Pomieszczenia głównego budynku i skrzydła zachodniego zostały w przyziemiu zwieńczone sklepieniami kolebkowymi. Zapewne pełniły funkcje gospodarcze i pomocnicze, podczas gdy piętra stanowiły część mieszkalną, przekształcaną wraz z kolejnymi gotyckimi fazami rozbudowy (powiększane okna, zmieniany wystrój, wyposażenie itp.)
W drugiej połowie XVI wieku na podzamczu, przed bramą do tunelu wzniesiono zaokrąglone przedbramię w postaci dostawionego do skały masywnego bastionu. Samo podzamcze powstać mogło już w XV wieku, lecz w kolejnym stuleciu zostało znacznie przebudowane. O późnych pracach na podzamczu świadczyłby brak zabezpieczającego go przekopu. Otoczone było murem obronnym, a na dziedzińcu znajdowały się drewniane budynki mieszkalne załogi, kuźnia, wozownia i stajnie.
Stan obecny
Zamek zachował się w stanie trwałej ruiny z czytelnym układem przestrzennym, którego obecny wygląd jest efektem aż sześciu faz gotyckiej rozbudowy z XIII/XIV wieku, czterech faz późnośredniowiecznych z XV/XVI wieku oraz dwóch renesansowych z drugiej połowy XVI wieku i z XVII stulecia. Po przeprowadzeniu w ostatnich latach prac remontowo-ratunkowych, zabytek został udostępniony do zwiedzania. Bramy zamkowe otwarte są w dni robocze w godzinach: 8:00 – 14:00, w weekendy i święta w godzinach: 13:00 – 18:00. Sezon odwiedzin kończy się w dniu 29.10. Także w przypadku deszczowej pogody zamek jest niedostępny dla zwiedzających.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Bóna M., Šimkovic M., Hrad Lednica. Architektonicko-historický výskum [w:] Ročenka pamiatkových výskumov 2010, red. M.Orosová, Bratislava 2012.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.