Historia
Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych o kościele w Kyjaticach (węg. Kiéte) odnotowana została w 1462 roku, kiedy to wspomniany został pleban z tejże wsi. Kościół zbudowany został jednak dużo wcześniej, pod koniec XIII wieku lub w początkach XIV stulecia, prawdopodobnie na miejscu starszej świątyni. W XV wieku podjęto się remontu, w ramach którego wnętrze ozdobione zostało ściennymi malowidłami, wymieniono portal wejściowy, założono nowe sklepienie w prezbiterium i dobudowano zakrystię. W takiej formie kościół funkcjonował do XVII wieku, gdy przejęty został przez społeczność protestancką. Odmienne wymagania nowego wyznania sprawiły, że przekształcone zostało wnętrze. Gotyckie malowidła zostały zamalowane, wstawiono emporę oraz założono nowy strop w nawie. Pod koniec XVII wieku budynek na krótko powrócił w ręce katolików, ale nim zdołali oni wprowadzić jakikolwiek większe zmiany, ponownie został przejęty przez protestantów. Na przełomie XVIII i XIX stulecia dobudowana została wieża oraz kruchta. Gruntowne prace renowacyjne, włącznie z odkryciem ściennych malowideł, przeprowadzono w latach 80-tych XX wieku.
Architektura
Kościół zbudowany został na dominującym nad osadą wzniesieniu, którego szczytowa partia zapewne już w średniowieczu była ogrodzona w celu ochrony cmentarza. Budynek miał formę typową dla wczesnogotyckich świątyń wiejskich, składał się bowiem z pojedynczej nawy na planie prostokąta oraz węższego od niej i niższego prezbiterium o kwadratowym rzucie. W XV wieku bryłę kościoła powiększono o niewielką zakrystię po północnej stronie prezbiterium.
Kościół oświetlały pierwotnie szczelinowe okna o podłużnych rozmiarach, obustronnych rozglifieniach i półkolistych zamknięciach, powstałe jeszcze pod silnym wpływem tradycji romańskich. Wejście jak zazwyczaj prowadziło do nawy od południa. W XV wieku tamtejszy portal został wymieniony. Pierwotne, zapewne proste ościeża zastąpiło profilowane obramienie ze zwieńczeniem w tzw. ośli grzbiet. Prostszy, ostrołuczny portal umieszczony został w północnej ścianie prezbiterium, w celu połączenia z zakrystią.
Wewnątrz nawę połączono z prezbiterium za pomocą ostrołucznej, pozbawionej profilowania lub gzymsów arkady tęczy. W prezbiterium założone było nieco archaicznie sklepienie kolebkowe, nawa natomiast zwyczajowo przykryta była drewnianym stropem. Elewacje wewnętrzne całego kościoła w okresie gotyku pokryto barwnymi malowidłami. Nawę zdominowało utworzone na północnej ścianie okazałe przedstawienie Sądu Ostatecznego, posiadające formę dużego okręgu, w którego centrum wstawiono Jezusa w mandorli. Być może malowidło to powstało pod wpływem rękopisów św. Hildegardy z Bingen. Ponadto na ścianie wschodniej nawy umieszczono malowane figury panien mądrych i głupich, na arkadzie tęczy sceny z życia Chrystusa, a w prezbiterium sceny apostołów, świętych i proroków.
Stan obecny
Pierwotna wczesnogotycka bryła kościoła jest dziś zaburzona z powodu dostawienia nowożytnej wieży, nietypowo ustawionej po wschodniej stronie prezbiterium. Nowożytna jest również kruchta południowa. Niestety w murach przebite zostały nowe otwory okienne, a większość pierwotnych przekształcono, za wyjątkiem jednego okna południowego w nawie i wschodniego w prezbiterium (zakrytego dziś wieżą). W odróżnieniu od mało interesującej część zewnętrznej, wnętrze kościoła zachowało średniowieczny charakter dzięki gotyckim malowidłom ściennym, zdobiącym większość nawy, część prezbiterium i arkadę tęczy. Ponadto zachował się gotycki portal południowy, portal łączący prezbiterium z zakrystią oraz prosta, kamienna chrzcielnica z XIII/XIV wieku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Pomfyová B. Stredoveká sakrálna architektúra v regióne Gemer a Malohont, „Archæologia historica”, roč. 34, č. 1, 2009.
Togner M., K průzkumu středověkých objektů v Kraskove a Kyjaticiach, „Archæologia historica”, roč. 11, č. 1, 1986.