Historia
W pierwszej połowie XIII wieku na wzgórzu zamkowym wzniesiono późnoromański kościół i karner, które prawdopodobnie w drugiej połowie XIII otoczono pierścieniem obwarowań. Okres budowy karneru – kaplicy grobowej i ossuarium, nie jest pewny, często datę jego powstania ze względu na cechy stylistyczne (cokół podobny do cokołu ratuszowego) oraz brak grobów z XIII wieku, przesuwa się na pierwszą połowę XIV stulecia.
Po lokowaniu miasta i założeniu w 1328 roku mennicy, w mieście miał siedzibę zarządca królewskich majątków. Stał on na czele tzw. izby górniczej obejmującej obszar 12 komitatów Górnych Węgier oraz komory menniczej. W imieniu króla zarządzał kopalniami, nadzorował wydobycie i transport kruszców oraz odpowiadał za jakość bitych monet. Jako że przez Kremnicę przepływała większość wydobywanego złota i srebra, to tak ważne miejsce potrzebowało szczególnej ochrony. Dlatego w pierwszej połowie XIV wieku wzgórze z kościołem otrzymało nowe, silniejsze fortyfikacje. W obrębie zamku zbudowano także ratusz, prawdopodobnie będący początkowo siedzibą królewskiego zarządcy, a pod koniec XIV wieku w związku z rozwojem Kremnicy przebudowano w stylistyce gotyckiej kościół św. Katarzyny i wzniesiono drugi pas muru obronnego.
Zamek kremnicki był jedną z tych warowni, których nigdy nie zdobyto. Jednak w 1560 roku zniszczony został przez pożar, po którym musiano przeprowadzać prace naprawcze. Od 1660 roku cały kompleks zamkowy przeznaczono na funkcje sakralne, przez co przebudowano jedną z baszt, tzw. Małą Wieżę. Niestety kolejne XIX-wieczne przekształcenia, z powodu uszkodzeń odniesionych przez trzęsienia ziemi, doprowadziły do obniżenia murów zamkowych i budynku ratusza.
Architektura
Pierwotnie w drugiej połowie XIII wieku zamek składał się pojedynczego pierścienia muru obronnego o grubości jedynie około 1 metra z centralnie usytuowanym kościołem św. Katarzyny. W pierwszej połowie XIV wieku na starych obwarowaniach wzniesiono nowy grubszy mur obronny, wydzielający wewnętrzną przestrzeń o wymiarach około 55 x 70 metrów. Dodatkowo pod koniec XIV stulecia zamek zabezpieczono zewnętrznym, niższym murem parchamu.
Bramę wjazdową w pierwszej połowie XIV wieku usytuowano od strony północnej w czworobocznej wieży o trzech kondygnacjach. Pierwotnie była ona niższa o jedno piętro, najwyższe zostało dobudowane po pożarze w 1560 roku. Przejazd prowadził przez zwodzony most nad fosą. Od zachodniej strony znajdowała się czworoboczna Mała Wieża, zwana także Wieżą Zegarową. Powstała w połowie XIII wieku i początkowo była niższa o dwie kondygnacje. Jedno piętro dobudowano w XIV wieku, a kolejne w XVII stuleciu. Od strony wschodniej obronę zewnętrznego muru zapewniała baszta Górnicza czyli Bańska, jedyna jaką wzniesiono na planie półokręgu. Gdy w XV wieku dawny kościół zamieniono na siedzibę urzędnika w baszcie urządzono kaplicę. Stanowiła ona prezbiterium, a od zachodu dobudowano nawę, którą zlikwidowano po przywróceniu funkcji sakralnych kościołowi św. Katarzyny. Ostatnia baszta znajdowała się od strony południowej. Wysunięto ją przed obwód muru parchamu i zaopatrzono w przejazd bramny wychodzący w kierunku miasta. Z furtą przeprutą w głównym obwodzie baszta połączona była korytarzem ze schodami. W XV wieku obwarowania zamku połączono z miejskimi murami obronnymi.
Po stronie południowej w pierwszej połowie XIV wieku w obrębie murów zamkowych zlokalizowano ratusz, siedzibę zarządcy komory górniczej i menniczej, która pełniła także funkcje obronne. Wystawał on poza obwód obronny i początkowo mógł mieć formę zbliżoną do wieży, gdyż posiadał aż cztery kondygnacje. Po stronie północnej, tuż przy wieży bramnej usytuowany był późnoromański karner św. Michała, od 1430 roku pod wezwaniem św. Andrzeja. Pierwotnie był on włączony w obwód najstarszych obwarowań z drugiej połowy XIII wieku.
Stan obecny
Podwójny pierścień murów zamkowych zachował się prawie w całości, jedynie z małą przerwą w części wschodniej muru wewnętrznego. Niestety w trakcie XIX-wiecznej przebudowy został obniżony o 1-2 metry. Przetrwały do dzisiaj również wszystkie baszty zamkowe i częściowo ratusz w postaci piwnic i parteru z gotyckimi portalami i obramowaniami okien. Zamek jest częścią muzeum miejskiego. Otwarty jest w godzinach 9-12 oraz 13-16.30, codziennie za wyjątkiem poniedziałków. Na jego terenie umieszczono ekspozycje dotyczące ludwisarstwa, archeologii i militariów.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Štefánik M., Mestské hrady v Banskej Štiavnici a Kremnici do konca stredoveku [w:] Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.