Koceľovce – kościół św Bartłomieja

Historia

   Koceľovce (węg. Gecelfalva) powstały w drugiej połowie XIII wieku, jako osada górnicza. Kościół wzniesiony został we wsi prawdopodobnie w pierwszej ćwierci XIV wieku. Zapewne była to wówczas jednonawowa konstrukcja z wielobocznym prezbiterium, która w drugiej połowie XIV stulecia została rozbudowana i zasklepiona. Wnętrze kościoła zostało bogato ozdobione cennymi freskami w latach 1360 – 1380. W okresie reformacji kościół przejęli protestanci, którzy użytkowali go do 1736 roku, w międzyczasie pokrywając całe wnętrze białą farbą i wznosząc w nawie emporę. Ostatnia poważna przebudowa kościoła miała miejsce w 1819 roku, kiedy to przekształcono płaski sufit nawy i dostawiono kruchtę. Niestety przekształcono również oryginalne okna na większe, bezstylowe. W latach 1894-1895 w prezbiterium István Groh odkrył freski, który następnie odrestaurował. Dach wieży przekształcono na początku XX wieku, a w 1976 roku przeprowadzono kolejne prace, w czasie których odkryto kolejne freski w części nawowej kościoła.

Architektura

   Pierwotny kościół był orientowaną względem stron świata, jednonawową budowlą z wielobocznie zamkniętym na wschodzie prezbiterium oraz z dostawioną do niego od północy zakrystią. Ewentualnie pierwotne prezbiterium mogło być czworoboczne, a rozbudowane w drugiej połowie XIV stulecia do formy wyższego, poligonalnego. Jeszcze inna hipoteza wskazywałaby na początkowe istnienie małej kaplicy o wielobocznym zakończeniu, która po pewnym czasie miała zostać podwyższona i powiększona o podłużną nawą oraz północną zakrystię. Prawdopodobnie już w XIV wieku istniała wieża o stosunkowo rzadkim, kwadratowym planie przechodzącym w górnej partii w ośmiobok. Ściany kościoła były prawdopodobnie podwyższane, gdyż gotyckie okna znalazły się niezwykle nisko w prezbiterium.
   Komunikację w kościele zapewniały trzy gotyckie portale: główny na południowej stronie nawy, mniejszy w zakrystii i kolejny, siodłowy (dwuramienny) na parterze wieży. Pierwotne okna miały formę ostrołukową, obustronnie rozglifioną. W prezbiterium były wysokie choć stosunkowo wąskie, rozglifione na zewnątrz i do wnętrza, a także zaopatrzone w dwudzielne maswerki. Nawa oświetlana była od południa oknami jednodzielnymi z trójlistnymi maswerkami. Pojedyncze okno ze zwieńczeniem w trójliść oświetlało zakrystię, podobne okna przepruto też na dwóch najwyższych, rozdzielonych gzymsami kondygnacjach wieży.
   Wnętrze prezbiterium w drugiej połowie XIV wieku przykryto sklepieniem krzyżowo – żebrowym w zachodnim przęśle i sześciodzielnym we wschodnim zamknięciu. Zostały one wraz ze ścianami pokryte barwnymi malowidłami, przedstawiającymi cykl maryjno – chrystologiczny, ułożony w tradycyjne poziome pasy, w taki sposób, aby największe sceny znalazły się na odpowiednio szerokich obszarach wyznaczonych przez architekturę. Obrazy artysta w kilku przypadkach zaprezentował w oryginalny sposób. Choć zachował podstawowe schematy kompozycyjne opierające się na bizantyjskich doświadczeniach malarskich, to malowidła zostały wzmocnione żywymi gestami uczuć bohaterów (do najbardziej niezwykłych należały scena ukrzyżowania i pochówku w grobie, gdzie udało się po mistrzowsku przedstawić głęboki smutek i ból trzech Marii po śmierci Jezusa). Malowidłami pokryto również na przełomie XIV i XV wieku nawę. Pierwotnie przykrywał ją drewniany strop lub otwarta więźba dachowa, natomiast zakrystię sklepienie kolebkowe.

Stan obecny

   Zachowany do dziś kościół został częściowo przekształcony w okresie nowożytnym, przy czym największe zmiany dotknęły korpus nawowy.  Pomimo tego w kościele przetrwały trzy gotyckie portale, w tym jeden z kutymi drzwiami do zakrystii z XIV wieku. W nawie zachowało się jedno pierwotne, lecz zamurowane okno, w prezbiterium widoczne są gotyckie okna z maswerkami oraz kamienna chrzcielnica, jednak największym skarbem kościoła są średniowieczne freski z XIV wieku. Kościół służy obecnie miejscowej parafii ewangelickiej. W ostatnich latach rozpoczęto prace przy renowacji ściennych malowideł.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Podolinský Š., Gotické kostoly, Bratislava 2010.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.