Historia
Pierwotnie na polanie Klasztorzysko (Kláštorisko) znajdowała się osada zakonna oraz mały gród określany w dokumentach jako castrum Lethon. Podczas najazdu tatarskiego w 1241 roku był on schronieniem mieszkańców okolicznych wiosek, stąd nazwano później okolicę Lapis Refugii, czyli „Skała Schronienia”. Na początku XIV wieku grodzisko przejęli kartuzi, którzy wybudowali tam około 1307 roku swój klasztor.
Konwent z Klasztorzyska początkowo był bardzo ubogi, a jego ziemie jałowe, zdatne jedynie do wypasania zwierząt. Dopiero dzięki królewskim donacjom, ale głównie szlacheckim i kościelnym subwencjom stopniowo nabywał w okolicy dobra, nawet w bardziej odległych miejscach, takich jak Šariš, Liptov, Zamagurie i winnice na południe od Zemplína. Dzięki temu przez cały XIV wiek trwała rozbudowa kościoła klasztornego i zabudowań klauzury, zdołano też utworzyć filię klasztoru nad Dunajcem (Czerwony Klasztor) z którym pozostawano w stałym kontakcie.
W 1433 roku klasztor został zniszczony przez husytów, po czym na długi czas został opuszczony. Niestety położenie klasztoru z dala od innych siedzib ludzkich sprawiło, że obiekt ten co jakiś czas padał ofiarą napadów rabunkowych. Po częściowej renowacji pod auspicjami Jána Monessera z Kieżmarku w 1454 roku został zaatakowany przez pohusyckie oddziały bratrzyków. Zakonnicy przenieśli się wówczas do Lewoczy, ale życie w dużym mieście nie odpowiadało im, dlatego powrócili do Klasztorzyska i od 1478 roku rozpoczęli odbudowę pod przewodnictwem przeora z Mauerbach. W kolejnych dziesięcioleciach prace kontynuowano, głównie pod kierownictwem przeora Andreja (po 1492 roku), a następnie Jodokusa (po 1500 roku), za którego odrestaurowano prawie wszystkie cele.Przedsięwzięciom tym patronowała Jadwiga Cieszyńska, wdowa po palatynie Štefanie Zapolya, która według kronikarza klasztornego była jedyną kobietą jaka mogła przejść klasztorną furtę.
W 1543 roku Klasztorzysko zostało napadnięte przez kapitana zamku Muráň, rycerza – rabusia Mateja Bašo, który splądrował klasztor i zaczął przekształcać budynki na cele wojskowe. Decyzją przedstawicieli miast i szlachty spiskiej oraz szaryskiej, a także za zgodą kościelną kapituły spiskiej, jeszcze w tym samym roku klasztor został celowo rozebrany, aby nie stał się gniazdem rozbójników. Zakonnicy przenieśli się wraz z dobytkiem (zwłaszcza z klasztorną biblioteką) do Czerwonego Klasztoru, a pozostawione budynki popadły w całkowitą ruinę.
Architektura
Klasztor składał się z trzech wyraźnie wyodrębnionych części: południowej, ogólnodostępnej, z dziedzińcem wejściowym otoczonym hospicjami, za którym znajdowała się część środkowa z kościołem i najważniejszymi zabudowaniami klauzury otaczającymi niewielki wirydarz, oraz północnej, gdzie usytuowany był obszerny dziedziniec otoczony domkami – celami kartuskimi. Pierwotna brama wjazdowa znajduje się od strony dolnej, północnej, natomiast od strony górnej (południowej) jedynie furta dla świeckich interesantów Kláštoriska.
Część środkowa klasztoru powielała typowy schemat benedyktyński. Znajdował się tam jednonawowy kościół z poligonalnym prezbiterium po stronie wschodniej i zakrystią dostawioną od południa. Po przeciwnej, północnej stronie z korpusem kościoła sąsiadował wirydarz otoczony krużgankami skomunikowanymi z trzema skrzydłami zabudowań. W części wschodniej była to kaplica o trójbocznym wschodnim zamknięciu i dom przeora, w skrzydle północnym refektarz oraz kuchnia klasztorna, w zachodnim natomiast pomieszczenia nowicjuszy i konwersów. Te ostatnie od zachodu sąsiadowały z kompleksem zabudowań gospodarczych (spichrze, spiżarnie, magazyny) otaczających kolejny niewielki dziedzińczyk.
Duży dziedziniec północny o wymiarach 40 x 40 metrów otoczony był wspomnianymi pustelniami kartuzów z których każda miała wymiary 10 x 10 metrów. Było ich łącznie dziewięć, oddzielonych od siebie ogrodami o kształcie zbliżonym do kwadratu. Na terenie dziedzińca, mniej więcej w jego środkowej części znajdowała się studnia, a po stronie południowej, blisko wirydarza klauzury, czworoboczny budynek biblioteki klasztornej.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Strona internetowa apsida.sk, Letanovce-Kláštorisko.
Strona internetowa wikipedia.org, Kláštorisko.