Kapušany – zamek

Historia

   Pierwotnie na zamkowym wzgórzu istniał słowiański gród, a następnie w końcu XIII wieku niewielki zamek, zwany wówczas Maglovec (Mogluch), należący do domeny królewskiej. Jego funkcją była ochrona szlaku prowadzącego z południa z Prešova ku północy do Bardejova i dalej do Polski. Przed 1315 rokiem zajął go zbuntowany przeciwko królowi Jindřich Berzeviczy, co doprowadziło do oblężenia Maglovca przez wojska królewskie, jego zdobycia i zniszczenia. Zamek pozostawał w ruinie do 1410 roku, kiedy to zgodę na budowę nowej warowni wydał Zygmunt Luksemburczyk, gdy okazało się że granica polsko-węgierska może być niespokojna. Miejscowe dobra wraz z ruiną otrzymał wówczas niejaki Ondřej, założyciel rodu Kappych (panów z Kapušan).
   W 1440 roku Władysław Pogrobowiec odebrał Kapušany potomkowi Ondřeja  z powodu jego niewierności przed wstąpieniem na tron i podarował zamek wiernemu stronnikowi, biskupowi egerskiemu, Szymonowi z Rozhanovic. Najpewniej jakiś czas przed 1464 roku panowie Kapušan odzyskali odebraną im swoją siedzibę, o czym świadczył dokument sprzedaży dwóch młynów na rzece Sekcov pod zamkiem, wystawiony przez Jana z Kapušan dwóm mieszczanom z Prešova.
   W 1468 roku król Maciej Korwin zwrócił się do mieszczan z Prešova, Bardejova o pomoc w oblężeniu zamku. Wynikało z tego, iż był on wówczas w rękach nieprzyjaciół władcy, najpewniej należących do pohusyckiego ruchu bratrzyków. Oblężenie musiało się powieść, gdyż już rok później zamek ponownie dzierżyli prawowici właściciel z rodu panów z Kapušan. Okres spokoju nie trwał długo, gdyż z dokumentu z 1490 roku wynika, iż rozkaz zdobycia zamku otrzymał wówczas wysłannik księcia polskiego Jana Olbrachta (brata węgierskiego króla Władysława II Jagiellończyka), który obozował pod Prešovem i miał zająć Šariš oraz Kapušany, gdyby miasto nie przyłączyło się do niego.
  
Na początku XVI wieku zamek znajdował się wciąż w rękach panów z Kapušan, lecz w okresie wojny domowej został zajęty przez wojska Zapolyi, a w 1537 roku zdobyły go oddziały habsburskie. Jeszcze w XVI wieku został wyremontowany i wzmocniony w związku z zagrożeniem tureckim, jednak w 1686 roku został zdobyty przez kuruców i zaraz potem odbity przez wojska austriackie. W 1709 roku w czasie wielkiego powstania antyhabsburskiego został oblężony przez powstańców Telekessyego. Kierujący obroną żupan szaryski zdecydował się poddać, a powstańcy spalili warownię. Od tamtej chwili zamek pozostawał w ruinie.

Architektura

   Zamek założono na najbardziej na wschód wysuniętym cyplu wzniesienia. W XV wieku miał w planie kształt zbliżony do prostokąta o wymiarach 35 x 20 metrów, przy czym fragmenty starszego zamku wykorzystano jedynie w dolnych partiach wschodniej części założenia. Głównym elementem był dom mieszkalny i dwie czworoboczne wieże po jego bokach. Przed nimi po stronie południowej rozciągał się wąski dziedziniec zamknięty murem obronnym. Później dobudowano na nim jeszcze dwa budynki po wschodniej i zachodniej stronie, znacznie skracając wolną przestrzeń majdanu. Były one najwyżej jednopiętrowe i miały po jednym pomieszczeniu na każdej kondygnacji. Główny dom mieszkalny miał trzy piętra, wieże były wyższe o jeden poziom, co było o tyle ważne, iż teren po północno – zachodniej stronie zamku był dość wysoki i ewentualne wojska na skalistym grzbiecie mogły zagrozić obrońcom.
   Na przełomie XV i XVI wieku zamek został powiększony o przedzamcze, usytuowane po wschodniej stronie zamku. Równolegle do północnej ściany zamku górnego wybudowano długi, załamany mur kończący się bramą wjazdową w północno – wschodniej części, która chroniona była przez wysuniętą, czworoboczną wieżę. Droga do niej prowadziła po północnym stoku, którym omijała całe założenie. Wschodnia część przedzamcza biegła półkolistym murem od bramy do zamku górnego. Na dziedzińcu wzdłuż łukowato wygiętego muru wzniesiono budynki gospodarcze. Mury obronne zwieńczone były dość anachronicznym już wówczas krenelażem, osłaniającym chodnik bojowy na który wstęp wiódł po schodach z zachodniego narożnika. Zewnętrzną strefę obrony stanowił na północnym – wschodzie ziemny wał i przekop, który mógł przechodzić także na resztę murów obwodowych podzamcza.

Stan obecny

   Do czasów współczesnych przetrwał główny dom mieszkalny do wysokości drugiego piętra, oraz w podobnym stanie czworoboczna wieża zachodnia. Z wieży wschodniej niestety nie zachowały się górne kondygnacje. W dobrym stanie widoczne są mury obronne zarówno zamku górnego jak i przedzamcza. Zamek udostępniony jest odpłatnie dla zwiedzających.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.

Sypek A., Sypek.R., Zamki i obiekty warowne Słowacji Wschodniej, Warszawa 2005.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.