Historia
Kościół parafialny we wsi Hrušov (w 1427 roku Kerthueles, w 1491 roku Kertweles, później Körtvélyes) zbudowany został przypuszczalnie w początkach XIV wieku, pierwotnie pod wezwaniem św. Marcina. Do jego budowy dojść mogło po zaniku starszej, romańskiej budowli sakralnej, która funkcjonowała na miejscu wzniesionej na przełomie XIV i XV wieku kaplicy św. Anny. Powodem budowy nowego, gotyckiego kościoła farnego mogło być jego wygodniejsze usytuowanie niżej w dolinie, w miejscu bardziej przystępnym dla mieszkańców.
W drugiej połowie XVI wieku kościół św. Marcina prawdopodobnie przejęty został przez protestantów. Z pewnością był w ich posiadaniu w 1610 roku, gdyż protokół wizytacji odnotował wówczas majątek miejscowego kaznodziei kalwińskiego. Być może budynek został przebudowany na przełomie XVII i XVIII wieku, prawdopodobnie po odebraniu go protestantom. Kolejne przekształcenia kościoła w stylistyce barokowej miały miejsce w drugiej połowie XVIII wieku. Ostatnie większe prace remontowe prowadzono w latach 30-tych i 70-tych XX wieku.
Architektura
Kościół wzniesiony został w dolinie, w pobliżu spływającego z gór strumienia, na południowy – wschód od pokrytych winnicami stoków. W XIV wieku budowla składała się z pojedynczej nawy na planie wydłużonego prostokąta oraz niewiele węższego prezbiterium o wielobocznym zamknięciu po stronie wschodniej (pięć boków ośmioboku). Prezbiterium dostawione zostało do nawy nieco asymetrycznie, co mogłoby wskazywać na dwuetapowość budowy lub nieco starsze pochodzenie samej nawy. Całość stanowiła prostą, wiejską budowlę, bez wyróżniających się cech.
Od strony zewnętrznej prezbiterium kościoła podparte zostało czterema narożnymi przyporami. Dwie ułożone pod skosem wzmocniły także mury nawy od zachodu, a jedna, być może wtórna, narożnik południowo – wschodni (jako jedyna została umieszczona prostopadle do osi kościoła). Wejście wiodło do nawy od południa, przez późnoromański jeszcze portal o półkolistym zamknięciu. Oświetlenie kościoła pierwotnie zapewniały stosunkowo nieduże, ostrołuczne okna o obustronnych rozglifieniach. Zgodnie ze średniowieczną tradycją budowlaną północna elewacja kościoła pozbawiona była otworów, czy to ze względów symbolicznych (utożsamianie północy z siłami zła), czy też praktycznych (mała ilość słońca wpadającego do wnętrza od północy).
Wewnątrz nawę przykrywał płaski, drewniany strop, prezbiterium natomiast zwieńczono sklepieniem żebrowym. Utworzono prostokątne zachodnie przęsło z żebrami krzyżowymi oraz wschodnie przęsło wieloboczne z czterema żebrami tworzącymi układ sześciodzielny. Obydwa przęsła rozdzielono żebrem jarzmowym. Żebra we wschodnim przęśle spięto okrągłym, gładkim zwornikiem. W przęśle zachodnim zwornika nie zastosowano. Elementem wystroju były dwie wnęki ścienne: północna o ostrołucznym zamknięciu i profilowanym uskokami obramieniu oraz południowa, szersza, zamknięta półkoliście, zapewne przeznaczona na sedilia.
Stan obecny
Kościół zachował średniowieczne mury obwodowe nawy i prezbiterium, bez żadnych nowożytnych dobudówek. Większość okien została przekształcona, za wyjątkiem wschodniego okna prezbiterium. Przetrwał także portal południowy w nawie (obecnie zamurowany) i dwie wnęki ścienne w prezbiterium. Ponadto widoczne jest sklepienie żebrowe nad wschodnią częścią kościoła. Obecnie kościół posiada wezwanie Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Sárközy S., A történeti Torna megye településtopográfiája a kezdetektől a 18. század elejéig, Miskolc-Perkupa 2006.