Historia
Kościół w Hrabušicach (węg. Káposztafalva, niem. Kabsdorf) prawdopodobnie powstał w połowie XIII wieku, ponieważ w 1268 roku wymieniono w dokumentach miejscowego kapłana. Na początku XV wieku przeprowadzono gotycką przebudowę świątyni, a około 1500 roku poszerzono wschodnią część zakrystii. W 1782 roku kościół przeszedł barokową przebudowę, w trakcie której między innymi założono nowożytne sklepienie w nawie. W 1916 roku budowlę zniszczył pożar, przy czym najbardziej poszkodowaną wieżę trzeba było odbudować przy użyciu oryginalnych materiałów detalu architektonicznego. W drugiej połowie XX wieku wieża otrzymała nowy dach.
Architektura
Kościół pierwotnie był budowlą jednonawową na planie krótkiego prostokąta, z zachodnią czworoboczną wieżą na osi i kwadratowym, węższym oraz niższym od nawy prezbiterium po stronie wschodniej. Być może prezbiterium po stronie wschodniej zamknięte było półkolistą apsydą. Pod koniec XIII wieku lub na początku XIV stulecia od północy do prezbiterium dobudowano dwuprzęsłową zakrystię, natomiast na początku XV wieku w czasie gotyckiej przebudowy późnoromańskie prezbiterium zastąpiono nowym, większym o wielobocznym zakończeniu. Dobudowano wówczas również dwuprzęsłową kaplicę po północnej stronie nawy, na styku z prezbiterium i zakrystią. Na początku XVI stulecia powiększono zakrystię o wschodnią część, dzięki czemu zajęła ona długość całej północnej elewacji prezbiterium.
W okresie romańskim kościół zapewne posiadał gładkie, pozbawione przypór elewacje, choć nie można wykluczyć lizen na ścianach prezbiterium. Oświetlenie zapewniać musiały wówczas niewielkie, obustronnie rozglifione okna o półkolistych zamknięciach, podczas gdy na dwóch najwyższych kondygnacjach wieży umieszczone zostały dwudzielne przeźrocza dzielone filarkami. Główne wejście wiodło wówczas do nawy od południa, poprzez półkolisty portal z parą kolumienek osadzoną w uskok, na której oparty został wałek archiwolty. Kapitele kolumienek włączono w ciąg identycznie profilowanego gzymsu po obu stronach wejścia. W okresie gotyku oświetlenie nowego prezbiterium zapewniono wysokimi oknami ostrołucznymi, wypełnionymi dwudzielnymi maswerkami operującymi motywami trójliści, czwórliści, rybich pęcherzy i sferycznych figur wpisanych w okrąg. Ze względu na planowane sklepienie, mury dobudowanej części wzmocniono od południa i wschodu uskokowymi przyporami.
Wewnątrz późnoromańskiego kościoła, w zachodniej części nawy znajdowała się empora. Nawa nie była przykryta sklepieniem, a jedynie drewnianym stropem lub ewentualnie posiadała otwartą więźbę dachową. Nie wiadomo czy podsklepione było pierwsze prezbiterium. Wczesnogotycka część zakrystii przykryta została dwuprzęsłowym sklepieniem krzyżowym z żebrami opuszczonymi na konsole z bogatą płaskorzeźbioną dekoracją o motywach roślinnych. W prezbiterium gotyckim utworzono dwa prostokątne przęsła ze sklepieniem krzyżowo – żebrowym oraz wschodni wielobok ze sklepieniem sześciodzielnym. We wschodnim zamknięciu i zachodnich narożnikach żebra opuszczono na ściany pojedynczo, natomiast w pozostałej części zgrupowano po trzy (po dwa żebra diagonalne i jedno żebro jarzmowe). Wszędzie zakończono je ostrosłupowymi podcięciami i spięto okrągłymi zwornikami.
Stan obecny
Kościół jest dziś budowlą łączącą elementy późnoromańskie (nawa, odbudowana wieża) oraz gotyckie (prezbiterium, zakrystia). Dodatkami całkowicie nowożytnymi są kruchta po stronie południowej oraz mały aneks schodowy przy wieży od północy. Ponadto kaplica północna posiada przedłużoną część zachodnią z XVIII wieku. Oryginalne detale architektoniczne to romański portal południowy, zdobiony gotyckimi malowidłami, okna z maswerkami w prezbiterium, ozdobny lawatarz w zakrystii oraz sklepienie w prezbiterium i zakrystii. Spośród średniowiecznego wyposażenia w kościele zachował się cenny ołtarz główny z początku XVI wieku. Nawa wewnątrz niestety całkowicie utraciła średniowieczne cechy stylistyczne.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok prvý A-J, red. A.Güntherová, Bratislava 1967.