Historia
Kościół został zbudowany w drugiej połowie XIII wieku, w okresie zasiedlania regionu Gemeru przez niemieckich osadników, sprowadzanych przez Detrika, syna Mateja oraz jego potomków tworzących rodzinę Bebeków. Detrik oraz jego brat Filip otrzymali okoliczne ziemie w 1243 roku od króla Beli IV, w dowód wdzięczności za zasługi w walce z Mongołami, po czym przystąpili do lokowania wsi na podległym, słabo zaludnionym obszarze, w tym osady o nieznanej nazwie, która w pierwszej połowie XIV wieku przekształciła się w wieś Hermanovce (węg. Hermanháza). W okresie średniowiecza jej kościół nie pojawił się w źródłach pisanych, nie został udokumentowany na liście dziesięciny papieskiej z lat 1332 – 1337. W tamtym czasie prawdopodobnie nie był świątynią parafialną, a jedynie filialną, podległą osadzie Gemerská Poloma. Funkcjonował przy wsi Hermanovce, aż do jej zaniku w pierwszej połowie XV wieku, być może spowodowanego działaniami militarnymi husytów.
W 1470 roku na miejscu osady Hermanovce potwierdzone zostało już funkcjonowanie wsi Henckovce, powstałej prawdopodobnie za sprawą przybycia na tereny Gemeru nowych osadników wołoskich. Pierwsze pisemne informacje o kościele wiązały się z kanonicznymi wizytacjami z przełomu XVI i XVII wieku, a więc już z okresu renesansu. Jednak pomimo tak późnej pierwszej wzmianki i ponawiania aż dwukrotnie lokacji wsi, kościół Wszystkich Świętych funkcjonował w średniowieczu zapewne bez większych przerw, czy też zniszczeń. Aż do końca XVI wieku nie był też poddawany znaczącym przekształceniom, co zapewne wynikało z niskiego zaludnienia wsi i małych wymagań odnośnie jej świątyni.
W pierwszej połowie XVII wieku kościół wyremontowano, ze względu na rozwój wsi i powiększenie liczby chłopskich rodzin. Wnętrze ozdobiono renesansowymi malowidłami ściennymi, założono nowożytne sklepienia i przekształcono średniowieczne okna. Przebudowy prowadzili protestanci, bowiem najpóźniej na początku XVII wieku wieś przeszła na wyznanie reformowane. W drugiej połowie tamtego stulecia kościół otoczono murem obronnym, w który włączono niewielką dzwonnicę. W XVIII stuleciu kościół wrócił w ręce katolików. W wizytacjach z 1733 i 1737 roku odnotowano, że posiadał skromne wyposażenie, ale znajdował się w stosunkowo dobrym stanie. W 1900 roku wraz z całą wsią spłonął. Naprawy trwały długo, bowiem jeszcze w 1935 prowadzono prace remontowe. W kolejnych latach zabytek podupadł i dopiero w 2011 roku rozpoczęto gruntowne naprawy, a następnie przeprowadzono przegląd i renowację malowideł ściennych.
Architektura
Kościół zbudowano na prawym brzegu górnego biegu rzeki Slaná (węg. Sajó), na niewielkim wzniesieniu w południowej części osady, obok strumienia Bunovo, który wypływał z położonej na południu doliny Hlboka w kierunku północnym. Powstał jako typowa dla średniowiecznego, wiejskiego obszaru Gemeru, nieduża, otoczona cmentarzem sakralna budowla, związana z falą kolonizacji osadników niemieckich. Otrzymał bryłę składającą się z prostokątnej w planie, krótkiej nawy oraz węższego i niższego prezbiterium po stronie wschodniej, wzniesionego na rzucie kwadratu. Skromny kościół nie posiadał żadnych aneksów (zakrystia, kruchta), charakteryzował się również bardzo płytkimi fundamentami.
Obie główne części kościoła wzmocniono w narożach przyporami, ułożonymi ukośnie w zachodnich narożnikach nawy, a prostopadle do osi kościoła w pozostałych narożnikach nawy i prezbiterium. Nietypowe było zwłaszcza utworzenie prostych wschodnich przypór. Z powodu usytuowania na wzniesieniu na południe od wsi, półkolisty portal wejściowy umieszczono wbrew średniowiecznej tradycji budowlanej w północnej elewacji nawy. Ponadto mury przeprute były wąskimi otworami okiennymi, o obustronnych rozglifieniach i o rzadko spotykanych w budowlach sakralnych odcinkowych zamknięciach. Okna umieszczono od południa i wschodu, a więc w miejscach gdzie docierało najwięcej światła słonecznego. Dodatkowe otwory szczelinowe przepruto w partiach szczytowych: dwa po stronie zachodniej i jeden w szczycie wschodnim nawy.
Wewnątrz nawę oddzielono od prezbiterium półkolistą arkadą. W zachodniej części nawy prawdopodobnie znajdowała się drewniana empora. Zwieńczenie obu części kościoła początkowo zapewne miało formę jedynie drewnianego stropu. Nie zastosowano otwartej więźby dachowej bowiem, poddasze doświetlały otwory szczelinowe. Jeden z nich umieszczono także w środkowym szczycie między nawą a prezbiterium, powyżej kalenicy dachu prezbiterium. Poniżej niego znalazło się odcinkowo zamknięte przejście pomiędzy poddaszami obu części kościoła. Skromne wnętrze zostało wzbogacone w drugiej połowie XIV wieku malowidłami ściennymi. Między innymi na północnej ścianie nawy umieszczono wizerunek jeźdźca na koniu (prawdopodobnie św. Władysława lub św. Jerzego) atakującego skierowaną w dół włócznią, z widoczną w tle sylwetką miasta.
Stan obecny
Kościół zachował do dnia dzisiejszego bryłę i układ typowe dla wiejskich budowli sakralnych okresu przejściowego między romanizmem a gotykiem, włącznie z malowniczym usytuowaniem na otoczonym murem wzniesieniu. Zachowały się wszystkie trzy szczyty, choć pierwotnie miały one nieco bardziej strome nachylenie. W okresie nowożytnym przekształcono otwory okienne nawy, za wyjątkiem jednego – zachodniego. Południowe okno prezbiterium także zostało powiększone, a wschodnie jest dziś zamurowane. Do wnętrza wciąż prowadzi zachowany wczesnogotycki kamienny portal. W trakcie niedawnej renowacji udało się odsłonić na północnej ścianie nawy wizerunek jeźdźca na koniu z drugiej połowy XIV wieku. Pozostałe malowidła, podobnie jak sklepienie prezbiterium i strop nawy, są wynikiem nowożytnych prac budowlanych. Z okresu średniowiecza pochodzi natomiast arkada tęczy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Kalinová M., Paulusová S., Kostol Všetkých svätých v Henckovciach – výsledky architektonicko-historického a umeleckohistorického výskumu [w:] Najnovšie poznatky z výskumov stredovekých pamiatok na Gotickej ceste II, red. M.Kalinová, Bratislava 2018.
Tihányiová M., Stručný vývoj obce Henckovce s osobitným pohľadom na rímskokatolícky Kostol Všetkých svätých [w:] Najnovšie poznatky z výskumov stredovekých pamiatok na Gotickej ceste III, red. M.Kalinová, Bratislava 2020.