Havránok – gródek rycerski

Historia

   Gród na wzgórzu Havránok prawdopodobnie był ważnym ośrodkiem ludności kultury puchowskiej datowanej na lata 300 – 180 p.n.e., w którym dominujący element celtycki mieszał się ze starszymi ludami kultury łużyckiej. Celtowie zamieszkujący okoliczne tereny należeli do plemienia Kotynów. Ich zamożne oppidum zostało zniszczone wraz z innymi okolicznymi osadami celtyckimi na początku I wieku n.e. przez germańskie plemię Kwadów lub przez Daków. Porzucone grodzisko ponownie zasiedlone zostało w XI lub XII wieku. W XII wieku na jego miejscu wzniesiono mały gródek, funkcjonujący aż do XV wieku. Po raz pierwszy odnotowany został on w przekazach pisemnych w 1286 roku, kiedy to król Władysław IV Kumańczyk podarował Mikulášowi i Marcelowi, synom niejakiego Ilário, ziemie między Wagiem a Potokiem, na których osiedlona już była rodzina Havranów.

Architektura

   Gródek zbudowany został na wzniesieniu Havránok o wysokości 692 metrów n.p.m., będącym południowo – wschodnią częścią większej góry Úložiska. Stoki wzniesienia pierwotnie opadały na południu ku rzece Wag, na północy natomiast rozciągał się wielki masyw Gór Choczańskich. Na wschodzie wzgórze dominowało nad niższymi i bardziej płaskimi terenami regionu Liptova.
   Średniowieczny gródek założony został na planie zbliżonym do trójkąta, zorientowanego dłuższą osią na linii północ – południe. Jego ochronę zapewniał przekop oraz poprzedzające go obwarowania drewniano – ziemne o formie palisady. Rów utworzono od najbardziej zagrożonej i najłatwiej dostępnej strony południowej. Tam też wzniesiono dwie linie palisady, natomiast z pozostałych stron po jednej. Palisada zewnętrzna składała się z ukośnie ułożonych bierwion, rozmieszczonych w odstępach od 0,5 do 0,6 metra, pomiędzy którymi przestrzeń uzupełniano plecionką. Podobną technikę konstrukcji zastosowano także w przypadku palisady wewnętrznej (głównej). Dodatkowo w południowo – zachodnim narożniku obwarowań wzniesiono zrębową wieżę, która wzmacniała obronę głównego pierścienia palisady. Umieszczona od południa brama poprzedzona była mostem o długości nieco ponad 3 metrów i szerokości 2,1 metra.
   W północnej, najwyżej położonej części założenia wzniesiona została czworoboczna w planie, drewniana wieża mieszkalna z glinianym wypełnieniem. Posiadała ona wymiary około 9 x 9 metrów, z lekko wysuniętymi narożnikami. Ściany wykonane były z obciosanych bierwion o średnicy około 20 cm, przy czym wieża miała podwójna konstrukcję składającą się z przewiązanych ze sobą zrębów (wieńców) – wewnętrznego i zewnętrznego. Z tego powodu wewnętrzna przestrzeń wieży została zredukowana do powierzchni o wymiarach 6,5 x 6,1 metra. Przypuszczalnie podwojenie konstrukcji ścian zostało zastosowane przede wszystkim ze względów statycznych, gdyż technika zrębowa wznoszenia budowli nie nadawała się zbyt dobrze do budowy wysokich konstrukcji. Wypełniona ziemią i gliną konstrukcja zrębowa wieży sięgała wysokości drugiej kondygnacji. Jej nadrzędną rolą było zakotwienie samej budowli, posiadającej trzy lub cztery kondygnacje mieszkalne. Budowniczowie mogli też wykorzystać ziemne wypełnienie i zewnętrzny zrąb wieży, aby polepszyć funkcję obronną budowli poprzez wybudowanie obwodowego chodnika straży. Mniej więcej pośrodku wnętrza wieży odkryto zagłębienie o formie korytarza o łącznej długości 9,8 metrów. Korytarz został wycięty w skalistym podłożu pod kątem 65°, z bokami od 0,8 do 0,9 metra.
   Bezpośrednio z południową, zewnętrzną stroną wieży mieszkalnej sąsiadowało wąskie skrzydło o wymiarach 7,7 x 2,5 metra, przez które do wieży prowadziło utwardzone wejście od strony dziedzińca. Dobudówkę tą również wzniesiono w konstrukcji zrębowej. Ponadto w południowo – wschodniej części dziedzińca znajdował się mniejszy budynek zrębowy na rzucie prostokąta o bokach 6,3 x 7,5 metra. Wnętrze jego przyziemia tworzyło gliniane klepisko, a w północno – wschodnim narożniku znajdował się piec. Jako, że w pomieszczeniu znajdowało się dużo ceramiki, południowo – wschodni budynek najpewniej pełnił rolę kuchni. W południowo – zachodniej części średniowiecznego gródka znajdował się niewielki dziedziniec o powierzchni 48 m2, wybrukowany kamieniami piaskowca i wapienia. Wybrukowana była także kładzionymi na sucho kamieniami droga prowadząca do gródka, posiadająca maksymalnie 3 metry szerokości.

Stan obecny

   Obecnie na terenie grodu znajduje się park archeologiczny mieszczący pogańską świątynię, wieżę strażniczą, piece ceramiczne oraz chaty o różnej konstrukcji. Wszystkie widoczne na terenie wioski obiekty są wynikiem rekonstrukcji poprzedzonych badaniami archeologicznymi. Podczas sezonu letniego na terenie wioski urządzane są imprezy kulturalne, takie jak pojedynki szermiercze, pokazowe celtyckie obrzędy religijne oraz pokazy rzemieślnicze. W jednym z budynków urządzona została ekspozycja muzealna. Skansen otwarty jest w okresie od czerwca do sierpnia: 8:30 – 18:30, w maju, wrześniu i październiku: 9:00 – 17:00.

pokaż zabytek na mapie

powrót do indeksu alfabetycznego

bibliografia:
Hanuliak V., Malé stredoveké opevnené sídla v Liptove, „Archæologia historica”, roč. 13, č. 1, 1988.