Historia
Pierwszą budowlą sakralną w osadzie Hamuliakovo (pierwotnie zwanej Gútor) była ośmioboczna rotunda wzniesiona około 1220 roku, przypuszczalnie z inicjatywy miejscowego rodu rycerskiego Guthorów. W drugiej połowie XIII wieku została ona powiększona do formy jednonawowego kościoła z wieżą. Wieś po raz pierwszy odnotowana została w źródłach pisanych w 1249 roku, gdy wspomniany został niejaki Petr z Guttur. Podobnie jak inni członkowie rodu, zapewne pełnił on patronat nad miejscową świątynią.
W okresie baroku oraz później w XIX wieku, prowadzone były remonty i prace modernizacyjne kościoła. Po północnej stronie prezbiterium została zbudowana zakrystia, a w związku z problemami budowli ze statyką, prezbiterium wzmocniono przyporami. Dodatkowo przed pierwotnym romańskim portalem dostawiono murowany przedsionek.
Na początku lat trzydziestych XX wieku rozważano przebudowę przechylającej się wieży, jednak na szczęście władze nie pozwoliły na to, z uwagi na ogromną wartość kościoła. W latach 70-tych ubiegłego wieku przeprowadzono badania, których wyniki stały się podstawą projektu renowacji zabytku w latach 1979-1981. W jej trakcie m.in. odkryto średniowieczne malowidła ścienne. Po zabezpieczeniu statyki zabytku, usunięto nowożytne przypory przy prezbiterium, a także południowy przedsionek.
Architektura
Pierwotna ceglana rotunda była budowlą nietypową, gdyż ośmioboczną, co wskazywało rychłe nadejście stylistyki gotyckiej, a także posiadającą bogatą dekorację zewnętrznych elewacji (starsze zastosowanie wieloboku w apsydach miało miejsce w północnej części Królestwa Węgierskiego jedynie w kościele w Bína). Ciekawe było także nadanie odmiennego kształtu górnej i dolnej części rotundy. Część górna, bogato zdobiona lizenami i fryzem oraz przepruta wysokimi choć wąskimi, rozglifionymi oknami, połączona została z całkowicie gładką, posadowioną na profilowanym cokole elewacją części dolnej. W niej także przepruto okna, ale niższe, szerzej rozglifione i z delikatnie zaznaczonymi trójliśćmi.
Po rozbiórce zachodnich ścian rotundy, stała się ona prezbiterium późnoromańskiego kościoła. Nową budowlę wzniesiono jako jednonawową na planie prostokąta, ze smukłą, czworoboczną wieżą od strony zachodniej. Nawa uzyskała większą szerokość i wysokość niże prezbiterium (dawna rotunda). Przykryto ją dachem dwuspadowym, od wschodu ograniczonym szczytem, a od zachodu dwoma półszczytami opartymi na częściowo wtopioną w korpus wieżę. Wieżę na trzech najwyższych kondygnacjach oświetlały dwudzielne przeźrocza w półkolistych wnękach, stopniowo coraz większe na każdym wyższym piętrze. Nawę przepruto od południa trzema bardzo wąskimi i wysokimi oknami, w zasadzie szczelinami o minimalnych rozglifieniach od zewnątrz. Pomiędzy nimi w płytkim ryzalicie o dwóch „wieżyczkach” z ostrosłupowymi zakończeniami osadzono romański portal wejściowy. Otrzymał on formę uskokową z półkolistą archiwoltą i tympanonem.
Wewnątrz w zachodniej części nawy umieszczona została prosta empora, oparta na dwóch czworobocznych filarach i trzech półkolistych arkadach, która była dostępna z wieży i oświetlona jednym okienkiem szczelinowym. Nawę pierwotnie przykrywał drewniany strop, natomiast w prezbiterium zastosowano ciekawe połączenie klasycznego sklepienia kolebkowego z wielobocznymi murami obwodowymi. W miejscu połączenia sklepienia ze ścianami osadzone zostało ono po całym wewnętrznym obwodzie gzymsu. Dwie główne części kościoła połączyła wysoka arkada tęczy, o półkolistym zamknięciu osadzonym na gzymsach impostowych. W prezbiterium umieszczono niszę, prawdopodobnie sedilia, z dwuspadową wimpergą, oraz dwie mniejsze wnęki – półki. Ściany, łuk tęczowy i sklepienie pokryto pod koniec XIII wieku barwnymi polichromiami.
Stan obecny
Kościół w Hamuliakovie to dziś jeden z najcenniejszych na Słowacji zabytków późnoromańskich, zarówno ze względu na stan zachowania, jak i wykorzystanie do jego budowy starszej rotundy oraz zastosowanie kilku niekonwencjonalnych lub rzadko stosowanych rozwiązań (dwa poziomy rotundy, przenikanie cech romańskich i gotyckich). Co więcej w jego wnętrzu zachowała się empora, oryginalne średniowieczne polichromie oraz elementy detalu architektonicznego (fryzy, gzymsy, okna, wnęki, sklepienie prezbiterium, portal południowy). Kościół można obejrzeć od wewnątrz po wcześniejszym uzgodnieniu. Informacje kontaktowe można znaleźć na stronie internetowej gminy.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.