Historia
Kościół w starej osadzie Gemerský Jablonec, pierwotnie zwanej Almag, zbudowany został w XIII wieku, prawdopodobnie w drugiej ćwierci tamtego stulecia. Otrzymał on wyjątkowe na średniowiecznych Węgrzech wezwanie św. Abdona i Senena, udokumentowane w źródłach pisanych w 1332 roku („Albertus sacerdos ecclesie Sanctorum Abdon et Siemen”).
Na początku XVIII wieku niewielką świątynię przebudowano. Między innymi założono w nawie strop kasetonowy, przebito też nowe, większe okna, wejście przeniesiono ze ściany południowej na zachodnią oraz dostawiono zakrystię. W 1815 roku do wnętrza wstawiono drewnianą emporę, natomiast w 1933 roku kościół odrestaurowano. W 1969 roku przeprowadzono inwentaryzację konserwatorską, podczas której odkryto między innymi pozostałości muru chroniącego budowlę. W 2008 roku osuszono zewnętrzne elewacje kościoła, i przeprowadzono ratownicze badania archeologiczne, które potwierdziły późnoromańskie pochodzenie świątyni.
Architektura
Kościół usytuowano na skraju wsi, na niewielkim wzniesieniu, pierwotnie otoczonym kamiennym murem. Utworzony został z prostokątnej w planie, pojedynczej nawy, bardzo małego, czworobocznego prezbiterium i dostawionej do niego po stronie wschodniej półkolistej apsydy. Całość, łącznie ze smukłą czworoboczną wieżą wtopioną w zachodnią część nawy, wzniesiona została z kamiennych kwadr, pierwotnie prawdopodobnie nie otynkowanych. W mniejszym stopniu wykorzystano też cegły (rdzeń wieży, część apsydy, północna ściana nawy).
Wejście do kościoła w średniowieczu prowadziło od południa, poprzez uskokowy, półkoliście zamknięty portal. Oświetlenie wnętrza zapewniały małe, także półkoliste, rozglifione obustronnie okna o wąskich prześwitach, przeprute w południowej ścianie nawy, prezbiterium i apsydzie. Dodatkowo w zachodniej ścianie nawy umieszczono okrągłego okulusa, a wieżę zaopatrzono w dwudzielne przeźrocza osadzone w półkolistych wnękach. Elewacje kościoła były proste, surowe. Wyróżniać się mogła apsyda, zdobiona od zewnątrz ślepymi arkadami wykonanymi z cegieł.
Wewnątrz przykrytej stropem nawy pierwotnie w zachodniej części znajdowała się ceglana empora, oparta na dwóch filarach i trzech półkolistych arkadach, przykryta kolebką w przyziemiu. Nawę z prezbiterium połączyła półkoliście zamknięta arkada tęczy, pozbawiona zdobień, uskoków czy gzymsów. W apsydzie założono konchę, a w małym prezbiterium sklepienie kolebkowe. W przestrzeni tego ostatniego od północy i południa wydzielono niewielkie wnęki, także przesklepione półkoliście z gzymsami po bokach. Przypuszczalnie służyły one do pomieszczenia bocznych ołtarzy.
Stan obecny
Malowniczo usytuowany kościół zachował pierwotną bryłę i układ przestrzenny, powiększony jedynie o nowożytną zakrystię po stronie północnej. Choć w nawie i prezbiterium w okresie baroku przebito nowe okna, to otwory romańskie zachowały się i zostały ujawnione w trakcie niedawnych prac renowacyjnych. Zachowały się także dwa romańskie przeźrocza w zachodniej ścianie wieży oraz okulus w zachodniej ścianie nawy. Wewnątrz nawa przykryta jest dziś kasetonowym stropem renesansowym. Zachowało się sklepienie prezbiterium i jego wnęki, koncha apsydy oraz murowana część średniowiecznej empory.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Moravčíková A. Damjanovová K., Nové objavy pri reštaurovaní sakrálnych objektov na juhu stredného Slovenska, „Monument revue”, roč. 4, č. 1, 2015.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Pomfyová B. Stredoveká sakrálna architektúra v regióne Gemer a Malohont, „Archæologia historica”, roč. 34, č. 1, 2009.