Historia
Kościół w Gáň (węg. Gány) został zbudowany na przełomie XII i XIII wieku. W czasie najazdu mongolskiego budynek został poważnie uszkodzony, przez co wymagał gruntownego remontu w drugiej połowie XIII wieku. W jego efekcie zostały przebudowane ściany nawy i apsydy. Przebudowa z okresu gotyku wiązała się z kolejnymi zniszczeniami kościoła w wyniku pożaru. Być może miał on związanej z działaniami wojennymi z początku XIV wieku, prowadzonymi w ramach konfliktu Máté Csáka (Matúša Čáka) z węgierskim królem. W tym regionie walki toczyły się około 1312 roku.
Reformacja i ciągłe walki w XVII wieku również wpłynęły na stan budynku, gdyż w 1694 roku był on wymieniany jako zrujnowany i opuszczony. W 1745 przeszedł barokową przebudowę, ale w znacznym stopniu zachował swój pierwotny wygląd romański. W 1845 roku z powodu złego stanu zburzono gotycką zakrystię i zastąpiono ją nowym aneksem na południowej ścianie apsydy. W latach 1925-1926 odbyła się dalsza renowacja budynku; wymieniono zadaszenie i wyremontowano wnętrze. Szczegółowe badania związane z remontem kościoła przeprowadzono w latach 1967-1968. W ich wyniku usunięto cały tynk, który przyniósł odkrycie zamurowanych wejść do nawy i zakrystii, a także romańskich okien.
Architektura
Kościół zbudowany został na płaskim terenie, po południowej stronie niewielkiego, meandrującego strumienia. Powstał jako mała, murowana budowla jednonawowa na rzucie prostokąta, z apsydą od strony wschodniej. Apsyda uzyskała w planie z grubsza kształt podkowy, ale narożniki zostały wyraźnie zaznaczone, zbliżając kształt wschodniej części kościoła do wieloboku.
Zewnętrzne elewacje budowli posadowiono na cokole z profilowanym gzymsem i ozdobiono lizenami, elementem dekoracyjnym i wzmacniającym ściany, typowym dla romańskich budynków. Lizeny połączono pod okapem dachu półkolistymi ślepymi arkadami, przy czym na fasadzie zachodniej arkady zostały zdwojone (dwie pary ujęte zostały kolejnymi, szerszymi arkadami). Mógł to być efekt przebudowy elewacji z XIII wieku. Pomiędzy lizenami przepruto niewielkie, półkoliście zamknięte, rozglifione okna. Portal wejściowy o uskokowej, półkolistej formie osadzono w ścianie południowej. Wewnątrz apsydę przykryto konchą, nawa natomiast posiadała drewniany strop lub otwartą więźbę dachową.
W okresie gotyku nietypowo po północnej stronie nawy dostawiono zakrystię, co zapewne wynikało z małych rozmiarów prezbiterialnej apsydy i jej obłych kształtów. Ponadto wewnątrz zachodniej części nawy wstawiono drewnianą emporę. W trakcie przebudowy zamurowano również dolną część okna we wschodniej ścianie apsydy.
Stan obecny
Romański kościół nie uniknął nowożytnych przekształceń. Najbardziej rzucającymi się w oczy są: aneks po południowej stronie apsydy, wieżyczka nad fasadą zachodnią, duże okna w nawie i nowy portal wejściowy od zachodu. Pierwotne romańskie okno zachowało się jedynie we wschodniej części apsydy. Ślady po pierwotnych, zamurowanych oknach widoczne są także w południowej ścianie nawy. Poniżej widoczny jest również zamurowany romański, uskokowy portal.
W ostatnich latach kościół przeszedł renowację. Między innymi w 2012 roku wymieniono pokrycie dachowe i naprawiono wieżyczkę. W 2014 roku usunięto tynk cementowy jakim pokryto kościół w XX wieku i odsłonięto średniowieczne detale – południowy portal, dolny cokół murów oraz wschodnie okno apsydy. Wejścia do nieistniejącej już północnej zakrystii i ambony zostały zamurowane. Obecnie kościół posiada wezwanie św. Rodziny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Súpis pamiatok na Slovensku, zväzok prvý A-J, red. A.Güntherová, Bratislava 1967.