Historia
Zamek wybudowano między latami 60-tymi XIII wieku a przełomem XIII i XIV stulecia, przy jednej z dróg przechodzących grzbietem Małych Karpat z Węgier na Morawy. Prace przeprowadzono z inicjatywy Aby, założyciela hlohoveckiej gałęzi możnego rodu Abovców. Nazwa Dobrá Voda po raz pierwszy odnotowana została jako punkt graniczny w dokumencie z 1262 roku. Sam zamek jednak po raz pierwszy wzmiankowany był w źródłach pisanych dopiero w 1316 roku, kiedy to odnotowany został pod nazwą „Ioku” (od węgierskiego Jókő, czyli Dobrý Kameň). Wtedy to zarządzał nim kasztelan Štěpán, podwładny żupana Mikuláša.
Na początku XIV wieku Dobrá Voda weszła w strefę wpływów możnego Máté Csáka (Matúša Čáka), budującego swoje dominium na ziemiach północnej części Królestwa Węgierskiego. Sprzymierzony był z nim Aba zwany Pięknym lub Wielkim, syn magistra Aby, budowniczego nieodległego zamku Branč. Aba Piękny zginął w 1312 roku w bitwie pod Rozhanovcami, co dało Csákowi sposobność do zagarnięcia jego zamków. W 1316 roku obległ on Dobrą Vodę bronioną przez wspomnianego kasztelana Štěpána. Przekazy źródłowe nie pozostawiły wiadomości o tym jak zakończyło się oblężenie, ale najpewniej Csák przejął zamek na drodze pertraktacji i zagwarantowania garnizonowi swobodnego odejścia. Po jego śmierci w 1321 roku Dobrá Voda stała się własnością królewską Karola Roberta, pierwszego władcy węgierskiego z dynastii andegaweńskiej. Wiadomo, iż w 1354 roku na zamku urzędował kasztelan królewski.
W 1394 roku Zygmunt Luksemburczyk obdarzył zamkiem Ścibora ze Ściborzyc (Stibora ze Stiboric), pochodzącego z Polski swego najbliższego i najbardziej wpływowego doradcę. Ówczesny kasztelan zamku opowiedział się jednak po stronie opozycji antykrólewskiej i w 1403 roku Ścibor musiał zbrojnie dobywać zamek. Sam Ścibor główną siedzibę ustanowił w Beckovie, ale na zamku Dobrá Voda prawdopodobnie mieszkali członkowie jego rodu, między innymi jego brat Mikołaj. Od 1436 roku, po śmierci Ścibora oraz jego syna, Dobrá Voda była już własnością rodu Országhów. Posiadali oni zamek aż do wymarcia w 1567 roku, dokonując w okresie tym znacznej jego rozbudowy.
W ostatniej ćwierci XVI wieku właściciele zamku kilkukrotnie się zmieniali. Przed 1583 rokiem był to Ján Chron z Devečera, następnie chorwacki ban Krsto Ungnad, a po nim jego córka, która wyszła za mąż za członka rodziny Erdődy. W ten sposób w XVII stuleciu zamek zaczął pełnić funkcje centrum administracyjnego majątku Erdődych, co przełożyło się na rozbudowę gospodarczego zaplecza zamku, a zarazem przejściowe zaniedbanie obwarowań i uzbrojenia Dobrej Vody. Dopiero w drugiej połowie tamtego stulecia inwentarze odnotowały poprawę zaopatrzenia garnizonu, dzięki czemu zdołał on w czasie powstania Franciszka Rakoczego w 1703 roku odeprzeć buntowników. W trakcie walk zamek miał ulec uszkodzeniu, a po dokonaniu napraw spłonął w 1762 roku. Z powodu zniszczeń pozostawiono w nim tylko więzienie dla poddanych, następnie z początkiem XIX wieku zamek został całkowicie opuszczony i zaczął popadać w ruinę.
Architektura
Zamek zbudowano nad wysokim wzgórzu środkowej części Małych Karpat, górującym nad położoną na południowym – wschodzie kotliną z osadą Dobrá Voda. Z trzech stron wzgórze otaczały głębokie i wąskie wąwozy skierowane ku kotlinie. Szczególnie strome, skaliste stoki zabezpieczały zamkowe wzniesienie od północy, ciężko dostępne były też z kierunku zachodniego i wschodniego. Od strony południowej zbocza choć były pokryte skałami, opadały nieco mniejszymi spadkami terenu, umożliwiającymi poprowadzenie z doliny na wschodzie drogi do rdzenia zamku.
Główną część zamku w drugiej połowie XIV wieku tworzyła wydłużona budowla usytuowana na skalnym grzbiecie w najwyższym punkcie wzniesienia, składająca się z domu mieszkalnego i dwóch czworobocznych wież umieszczonych przy jego krótszych bokach. Grubość ścian wież wahała się w przyziemiu od 1,9 do 2,5 metra, przy czym narożniki zachodniej wzmocnione były większymi kamiennymi kwadrami. Zachodnia była nieco większa, o wymiarach 9,2 x 9,8 metra, wyróżniała się również masywnymi przyporami. Posiadała pięć kondygnacji łącznie z piętrem poddasza. Wschodnia wieża o wymiarach 7,7 x 7,7 metra była najstarszą częścią zamku. Jej cztery kondygnacje dzielone były drewnianymi stropami, za wyjątkiem podsklepionego pomieszczenia na drugim piętrze. Pierwotnie zwieńczona była krenelażem Obie wieże pełniły oprócz obronnych także funkcje mieszkalne, choć nie wiadomo czy takie było ich przeznaczenie od samego początku.
Środkowy pałac podzielony był na trzy kondygnacje, z których dwie najwyższe zapewne pełniły funkcje mieszkalno – reprezentacyjne. Były one ogrzewane kominkami i wyposażone w okna z bocznymi, kamiennymi siedziskami. Rozdzielał je drewniany strop osadzony na kamiennych konsolach. Po stronie wschodniej funkcjonowało wąskie przejście łączące budynek z wieżą. Ważna dla codziennego funkcjonowania zamku była także studnia czy też zbiornik na wodę deszczową, umieszczony w załamaniu muru przy wschodniej wieży. W murze tym znajdowały się dwa wykusze, z których jeden pełnił rolę latryny o wnętrzu w kształcie litery L. Obok otworu na nieczystości posiadał on także otwór z wnęką pełniącą rolę lawatarza.
Do połowy XIV wieku wierzchołek wzgórza otoczono solidnym murem obronnym, pociągniętym aż na wschodni, wystający cypel skały. Kurtyny zwieńczone były krenelażem oraz chodnikiem straży. U schyłku średniowiecza, po podwyższeniu mur ten posiadał po stronie północnej aż dwa poziomy bojowe: dolny umieszczony na odsadzce i górny przytrzymywany przez belki osadzane w gniazdach. W murze tym znajdowała się także za wieżą główną furta wypadowa wiodąca na stromą ścieżkę ku dnu wąwozu. Wschodnia część podzamcza wypełniona była budynkiem o trzech kondygnacjach wysokości, mającym fasadę w miejscu lekkiego skrętu murów ku północy. Trójboczne zakończenie muru podzamcza wschodniego wskazywałoby na funkcjonowanie tam pomieszczenia, które mogło pełnić funkcje sakralne, być może zamkowej kaplicy, ewentualnie budowli obronnej, jako iż doliną u podstawy cypla przechodziła droga dojazdowa do zamku. Funkcję strażniczą z pewnością pełniła w północnym murze drobna, czworoboczna baszta, zapewniająca ogląd wąwozu poniżej.
Pierwotna brama do zamku prowadziła od zachodu, przez przedzamcze obwarowane w pierwszej połowie XV wieku. Wjazd do niej zapewniał drewniany most, konieczny z powodu nieco niższego usytuowania zachodniego podzamcza od górnej części zamku. Wjazd na podzamcze umieszczono w narożnym, czworobocznym budynku bramnym o narożnikach wzmocnionych kwadrami, flankowanym przez nieco późniejszą półcylindryczną basztę czy też wieżę, przystosowaną już do użycia broni ogniowej. Posiadała ona trzy kondygnacje z otworami strzeleckimi rozmieszczonymi radialnie w celu pokrycia ogniem całego przedpola zamku na południu. Budynek bramny zachodniego podzamcza zaopatrzono w zwodzony most wiodący do podsklepionego przejazdu, a od XVI wieku w wydłużone przedbramię, opadające łagodnym stokiem ku południowemu – wschodowi i zakończone małą, otwartą od wewnątrz basztą. Piętro budynku bramnego połączone było z chodnikiem straży w koronie sąsiedniego muru.
W drugiej połowie XVI wieku, z powodu braku miejsca na zabudowę gospodarczą, utworzono rozległe południowe przedzamcze o wymiarach około 100 x 50 metrów, chronione murem obronnym z dwoma półokrągłymi basztami działowymi. Obie baszty wysunięto mocno przed lico południowej kurtyny. Początkowo posiadały po dwie kondygnacje, a ich tylne partie były otwarte lub zabezpieczone drewnianymi ściankami. Być może trzecia, mniejsza baszta znajdowała się przy bramie wjazdowej po stronie zachodniej. Zewnętrzną strefę obrony stanowił przekop oraz usypany z gliny wał. Zabudowa mieszkalna powiększyła się wówczas o budynek południowy na zamku górnym. Przedzamcze zachodnie i południowe pełniło funkcje gospodarcze, na tym ostatnim znajdowała się również niewielka kaplica.
Stan obecny
Zamek znajduje się dzisiaj w stanie ruiny. Zachował się obwód murów obronnych zamku górnego, przedzamcza wschodniego i zachodniego oraz częściowo południowego. Z wież zamku górnego przetrwały pojedyncze ściany, ale sięgające prawie pierwotnej wysokości. Pośród reliktów środkowego pałacu i wieży zachodniej widoczne są kondygnacje od pierwszego piętra w górę, natomiast najniższe kondygnacje znajdują się obecnie pod ziemią, przykryte warstwą gruzu z zawalonych partii. Na podzamczu zachodnim wyróżnia się dobrze zachowana baszta działowa, w dość dobrym stanie przetrwała także działowa baszta południowo – zachodnia, z dwoma najwyższymi kondygnacjami będącymi efektem rozbudowy z XVII wieku na pomieszczenia mieszkalne. Na podzamczu zachodnim warto zwrócić uwagę na kurtynę z otworem odwadniającym dziedziniec oraz z zamurowanymi XV-wiecznymi blankami, które zaślepiono po podwyższeniu muru. Zamurowany krenelaż widoczny jest także na terenie podzamcza wschodniego. Wstęp na zamek jest wolny.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Stredoveké hrady na Slovensku. Život, kultúra, spoločnosť, red. D.Dvořáková, Bratislava 2017.
Šimkovic M., Hrad Dobrá Voda, Bratislava 2009.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.