Historia
Zamek Divín zbudowany został pod koniec XIII lub na początku XIV wieku, prawdopodobnie z fundacji rodu Lossonczy (z Lučenca). Inicjatorem budowy mógł być Dionýz z Lučenca, udokumentowany pisemnie w latach 1275-1294 lub jego synowie Tomáš, Štefan i Dezső. Po raz pierwszy w źródłach pisanych zamek wspomniany został w 1329 roku, osiem lat po śmierci Máté Csáka (Matúša Čáka), zbuntowanego przeciwko węgierskiemu królowi możnowładcy, który na pewien czas mógł zagarnąć Divín. W trakcie walk budowla musiała zostać spalona, gdyż w drugiej ćwierci XIV wieku prace remontowe na zamku prowadził Tomáš, który jako jedyny z braci osiedlił się w Divínie i wykupił udziały do tej części majątku rodowego od pozostałej części rodzeństwa.
Przez drugą połowę XIV wieku zamek stanowił zbiorową własność rodu Lossonczy, co potwierdził podział z 1393 roku, dokonany po śmierci chorwacko-slawońsko-dalmatyńskiego bana Dionýza z Lučenca, syna Tomáša z Lučenca. Divín reprezentował wówczas jedynie peryferyjną część rodzinnego majątku, skupionego przede wszystkim na obszarze Siedmiogrodu. W okresie niepokojów i walk wewnętrznych z pierwszej połowy XV wieku, zamek prawdopodobnie nie był oblegany, choć banda bratrzyków w 1460 roku okupowała nieodległy gródek Ozdín wraz z niewielkim majątkiem ziemskim. Z powodu udziału Lossonczych w buncie księcia Siedmiogrodu Jana Groffa, król Maciej Korwin podarował w 1467 roku część zamkowego majątku palatynowi Michalowi Országhowi. Jednak Országh realnie nie wszedł w posiadanie zamku, który wraz z inną, nieskonfiskowaną częścią majątku, przekazany został przez Michala Dezsőfi z rodu Lossonczych Janowi Nádasdy Ongorowi, jednej z czołowych osobistości na królewskim dworze. Jan wraz z dwoma synami podjął próbę skupienia całego majątku divínskiego, ale rodzeństwo nie posiadało męskich spadkobierców. Kiedy Jan Ongor zmarł w 1506 roku, pozostawił wdowę Dorotę z Poroszló i niezamężną córkę Katarínę. Sytuację tą wykorzystał Michal z Szobu, żupan Hontu, który wraz ze swymi zbrojnymi zajął zamek. Ostatecznie zawarto kompromis, na mocy którego Divín otrzymała Katarína, ożeniona ze wskazanym przez Michala z Szobu Ferencem Balassą.
W pierwszej połowie XVI wieku Divínowi zaczęła grozić turecka ekspansja, tym bardziej, że obwarowania zamku były przestarzałe i słabo rozwinięte. W burzliwych czasach po bitwie pod Mohaczem, w której poległ teść Katariny, rodzina Balassów stanęła po stronie Jana Zapolya w konflikcie z Habsburgami. Zapewne dlatego, kiedy przed 1535 rokiem Katarína zmarła bezdzietnie, Ferdynand I Habsburg uznał Divín za swoją własność i formalnie przekazał arcybiskupowi ostrzyhomskiemu. Balassowie nie zamierzali jednak oddać rozległych włości na granicy z ich rodowym Modrým Kameňem. Co więcej, po zdobyciu Fiľakova przez Turków w 1554 roku, przystąpili do rozbudowy i wzmacniania fortyfikacji Divína. Pomimo tego zamek został zdobyty przez Osmanów w 1575 roku, stając się jednym z ich najbardziej wysuniętych na północ przyczółków. Z tego też powodu w kolejnych latach Turcy uczynili sobie z Divína bazę wypadową dla łupieżczych wypraw na okoliczne tereny. Do rodziny Balassów zamek powrócił po udanym oblężeniu w 1593 roku. Znajdował się wówczas w złym stanie, a co więcej mieszkańcy zamkowych dóbr nadal służyli Osmanom.
W drugiej połowie XVII wieku właścicielem Divína był Imrich Balassa, wsławiony napadami i grabieniem okolicznych wsi. Aby doprowadzić go przed sąd, w 1666 roku zamek został oblężony przez wojska palatyna Ferenca Wesselényi. Nie widząc szans na skuteczną obronę garnizon zamku wydał Imricha, lecz ten już wkrótce dzięki znajomościom i łapówkom został uwolniony i osiadł w nowożytnym kasztelu pod zamkiem. Co więcej pokonał cesarski garnizon i ponownie zajął swą główną siedzibę. W czasie antyhabsburskiego powstania Imricha Thökölyego, w 1674 doszło do sześciotygodniowego, nieudanego oblężenia wojsk cesarskich. Kolejne oblężenie z 1683 roku tym razem ostatecznie zakończyło się zdobyciem i zniszczeniem zamku. Przekazano go później rodzinie Zichych, lecz nigdy już nie odbudowano.
Architektura
Zamek usytuowano na stosunkowo wysokim, skalistym wzgórzu, na południe od osady Divín. Ze wszystkich stron budowlę dobrze chroniły stoki, które jedynie na południu były nieco łagodniejsze, z powodu sąsiadowania z wąską przełęczą oddzielającą zamkowe wzgórze od pozostałej części pasma górskiego. Od północy zbocza były najwyższe i zarazem najbardziej strome, ale również od zachodu i wschodu dostęp był znacznie utrudniony.
Najstarsza część zamku miała kształt zbliżony do owalu o wymiarach 44 x 25 metrów, utworzony przez krótkie i proste odcinki obwodowego muru obronnego, poprowadzonego wzdłuż krawędzi zboczy. Jego grubość była znaczna, dochodziła bowiem do 2,4-2,7 metra, co pozwalało na umieszczenie w koronie chodnika straży i krenelażu. Wysokość muru oscylowała w okolicach 11 metrów. W południowej części dziedzińca do muru obronnego przystawiony był budynek mieszkalny o trzech pomieszczeniach na poziomie przyziemia, zapewne nie przewyższający korony muru. Zapotrzebowanie na wodę zapewniał wykuty w skale zbiornik w północnej części dziedzińca, natomiast bramę wjazdową usytuowano w zachodniej części. Z powodu nachylenia terenu dostępna była ona po drewnianej rampie. Zamek w swej najstarszej formie był typową dla Moraw, ale też i spotykaną na Śląsku oraz w północnej części Królestwa Węgierskiego budowlą bezwieżową, której obrona oparta była na silnym murze obwodowym.
Odbudowa zamku ze zniszczeń z pierwszej połowy XIV wieku sprawiła, że pierwotny dom mieszkalny zastąpiony został nowym budynkiem umieszczonym niedaleko północno – zachodniego odcinka muru obronnego. Jego budowa wiązała się z zamurowaniem pierwotnej bramy wjazdowej i znacznym powiększeniem terenu dziedzińca. Nowy wjazd utworzono we wschodniej części obwodu, gdzie może już wówczas chroniony był czworoboczną wieżą lub budynkiem bramnym, poprzedzonym drewnianym mostem osadzonym na ceglanym filarze. Być może przeniesienie domu mieszkalnego wynikało z nietypowego usytuowania pierwszej budowli, umieszczonej obok bramy, a nie naprzeciwko niej, a zarazem po stronie gdzie zbocza wzgórza były najłagodniejsze.
Około połowy XV wieku stary budynek mieszkalny zastąpiony został podpiwniczonym późnogotyckim skrzydłem mieszkalnym, rozciagającym się wzdłuż muru obronnego w południowej i południowo – wschodniej części dziedzińca. Ponadto rozbudowano obwarowania zamku o obwód zewnętrznego muru obronnego, który powtarzał układ głównego muru. Utworzonym w ten sposób międzymurzem o szerokości około 5 metrów, poprowadzono drogę wjazdową, wiodącą od bramy parchamu na zachodzie do głównej bramy na wschodzie. Ta ostatnia najpóźniej w trakcie późnogotyckiej rozbudowy została poprzedzona budynkiem bramnym, w całości wysuniętym poza obwód głównego muru i połączonym z nowym skrzydłem po stronie dziedzińca.
Pomimo późnogotyckiej rozbudowy, aż do końca średniowiecza Divín pozostawał niewielkim zamkiem rycerskim z prostymi fortyfikacjami. Teren na wschód i południe od jego rdzenia już od XIV wieku wykorzystywany był na zabudowania gospodarczego podzamcza. Tamtejsze obwarowania przez długi czas były lekkiej drewniano – ziemnej konstrukcji. Masywnym kamiennym murem o grubości 3 metrów zastąpiono je dopiero w czasie XVI wiecznej rozbudowy. W jej trakcie wzniesiono na podzamczu także trzy budowle: czworoboczny budynek o formie zbliżonej do wieży we wschodnim narożniku, budynek bramny po stronie południowej oraz rozległy budynek zachodni, który wypełnił narożnik przy wjeździe z podzamcza do międzymurza.
Stan obecny
Zamek zachował się w postaci trwałej ruiny, przy czym masywny mur wyznaczający najstarszą część zamku przetrwał wszystkie późniejsze przebudowy, a niektóre jego odcinki zachowały się do dziś w pierwotnej wysokości (na niektórych partiach widoczne są też nadbudowy korony z XVI i XVII wieku). W o wiele gorszym stanie zachował się XV-wieczny zewnętrzny mur parchamu, natomiast prawie w całości widoczny jest od strony czołowej chroniący podzamcze masywny mur z XVI wieku. Nowożytne przekształcenia z XVII wieku dotknęły przede wszystkim zrujnowaną dziś zabudowę mieszkalną oraz teren podzamcza. Z tego okresu pochodzą między innymi ruiny budynku pod bramą zamku górnego oraz bastion południowo – wschodni. Zamek udostępniony jest do zwiedzania.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Fottová E., Janura T., Šimkovic M., Hrad Divín vo svetle nových výskumov, „Acta historica Neosoliensia”, 23/2020.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.