Historia
Kościół w Dechticach (węg. Dejte, niem. Dechtitz) zbudowany został około drugiej połowy XII wieku (nowożytna wizytacja kanoniczna z XVIII wieku odnotowała jako datę powstania rok 1172), choć pewne archaizujące elementy architektury wskazywałyby na możliwość wcześniejszego powstania (wydłużona apsyda, „grzybkowa” forma sklepień). Wieś po raz pierwszy wspomniana została w wiarygodnych źródłach pisanych w 1258 roku pod nazwą Degce. W okresie gotyku kościół poddawany był jedynie pomniejszym modyfikacjom. Dopiero w 1741 roku przebudowany został w stylistyce barokowej. Do fasady dostawiono wówczas wieżę, a wewnątrz w 1756 roku umieszczono emporę. Zmieniono też wejście oraz przekształcono okno, po raz kolejny powiększone w 1932 roku. W czasie drugiej wojny światowej zabytek został uszkodzony. Naprawy przeprowadzono w 1945 roku, zaś cały kościół odrestaurowano w 1985-1986 i 1991 roku.
Architektura
Romański kościół wzniesiony został na stoku wzgórza opadającego na południu ku zabudowaniom wsi. Utworzony został z krótkiej, czworobocznej, zbliżonej do kwadratu nawy o wymiarach 6,2 x 6,4 metra oraz podkowiastej, wydłużonej apsydy po stronie wschodniej. Bryła i układ przestrzenny był więc od strony zewnętrznej typowy dla wczesnego średniowiecza, ale już wnętrzu nawy postanowiono nadać unikalnego owalnego czy też podkowiastego w planie kształtu, co dało podstawy do zakwalifikowania budowli do grupy kościołów w typie rotund.
Zewnętrzne elewacje nawy i apsydy kościoła ozdobione zostały fryzem z ukośnie ułożonych cegieł, w nawie urwanym przed narożnikami i nie obejmującym północnej ściany. W apsydzie fryz przeplatał się z umieszczonym powyżej wąskim pasem białej, otynkowanej ściany oraz z poziomymi pasami utworzonymi z ceglanych kształtek. Na późniejszym etapie większą część elewacji apsydy pokryto tynkami z iluzorycznym kwadrowaniem, zaś w nawie fryz ceglany ujęto dwukolorowym fryzem malowanym. To wielobarwne nawarstwienie zapewne miało odległe korzenie w północnowłoskich kolorowych, marmurowych okładzinach elewacji z okresu romańskiego, które następnie pojawiły się w środowisku alpejskim w postaci tynków i malowanych imitacji kamiennego materiału budowlanego, ale także w konstrukcjach wykonanych oryginalnie z kamienia.
Wejście do kościoła umieszczono w południowej ścianie nawy, w uskokowym portalu o półkolistej archiwolcie opartej na prostych, obłych w przekroju gzymsach. Pierwotnie samo przejście było prostokątne, a nad nim znajdował się półkolisty tympanon. W okresie gotyku wstawiono jednak ostrołuczne ościeża z archiwoltą wchodzącą w strefę tympanonu. Pierwotne okna nawy zapewne były niewielkich rozmiarów, obustronnie rozglifione i półkoliście zamknięte. Apsydę doświetlał od wschodu okulus. Wewnątrz przykryto ją konchą, a owalną nawę ceglanym sklepieniem kopułowym.
Wewnętrzne elewacje kościoła pokryte były malowidłami figuralnymi, przedstawiającymi sceny z cyklu chrystologicznego: Narodziny, Chrzest, Biczowanie, Droga Krzyżowa i Ukrzyżowanie. Pierwsze dwie sceny ukazano w pasach, jedna pod drugą, kolejne natomiast umieszczono fryzowo w jednym pasie, nawet pomimo zastosowania różnej skali. Ważnym elementem ostatnich scen musiała być inskrypcja umieszczona na wijącej się taśmie, wznosząca się spod krzyża przez ręce ofiarodawcy do nieba, skąd wyłaniała się ręka ukazana w geście słuchania.
Stan obecny
Kościół od strony zewnętrznej wygląda dziś jak typowa wiejska budowla romańska, z nowożytną wieżą po stronie zachodniej, jest jednak jednym z najcenniejszych zabytków średniowiecznych na Słowacji z racji wielu unikalnych rozwiązań (wnętrze o charakterze rotundy, zdobienia zewnętrznych elewacji). Jedynym oryginalnym otworem okiennym kościoła jest okulus we wschodniej ścianie apsydy. Przetrwał portal południowy, włącznie ze wstawionym w okresie gotyku obramieniem ostrołucznym. W środku zachowały się sklepienia apsydy i nawy, które prawdopodobnie są obecnie jednymi z najstarszych w regionie. Ponadto na ścianach widoczne są pozostałości cennych malowideł. W trakcie ostatnich prac renowacyjnych zamurowane zostało barokowe okno południowe i przywrócono pierwotne zdobienia zewnętrznych elewacji, zarówno fragment starszej dekoracji z ceglanych kształtek, jak i nieco późniejsze dekoracje malowane na tynku.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Mencl V., Stredoveká architektúra na Slovensku, Praha 1937.
Oriško Š., Poznámky k románskemu kostolu v Dechticiach, „Ars”, č. 1–3, 2000.
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.