Historia
Wieś Danišovce (Villa Dyonisii) po raz pierwszy pośrednio odnotowana została w źródłach pisanych w 1287 roku. Jej nazwa pochodziła od niejakiego Dionizego, który prawdopodobnie ponownie skolonizował osadę po zniszczeniach z czasów wielkiego najazdu mongolskiego. Bezpośrednia wzmianka o wsi zapisana została dopiero w 1317 roku, gdy król Karol Robert odnowił przywileje Sasów spiskich w nagrodę za wsparcie w walce z możnowładcą Máté Csákiem (Matúšem Čákiem). Wczesnogotycki kościół we wsi zbudowany został nieco wcześniej, prawdopodobnie pod koniec XIII wieku, kiedy to wzniesiono prezbiterium z nawą. Jego ukończenie musiało przypaść na początku XIV wieku, gdyż więźbę dachową utworzono z drewna ściętego w 1307 roku.
Kościół w Danišovcach początkowo był filią podległą kapitule spiskiej, której prepozyt wybierał miejscowego kapłana i wydzielał mu dziesięcinę z własnych dochodów. Z czasem danišovicki ksiądz uniezależnił się i we wsi utworzono odrębną parafię. Nastąpiło to przed synodem ostrzyhomskim z 1397 roku, na którym Danišovce figurowały już jako samodzielna parafia. Podobny status kościół posiadał w inwentarzu dziesięcin papieskich z lat 1519-1520, ale gdzieś na przełomie XVI i XVII wieku z powodu zdobywającej na Spiszu popularność reformacji, a zrazem ze względu na zmniejszającą się liczbę wiernych, Danišovce utraciły status parafii, a następnie kościół przeszedł w ręce protestantów. Katolikom przywrócony został w 1672 roku, na fali kontrreformacji.
W XVII i XVIII wieku kościół był kilkukrotnie ograbiany i pustoszony przez przechodzące przez Spisz wojska cesarskie oraz antyhabsburskich powstańców. W 1676 roku wieś spłonęła, być może wraz z kościołem, w 1688 roku świątynię sprofanować miały oddziały bawarskie. W pierwszej połowie XVIII stulecia odnotowano, iż budynek znajdował się w dobrym stanie. W okresie tym powiększony został o kruchtę, zmieniono wystrój wnętrza na barokowy, wstawiono emporę. Już jednak w 1798 roku ze względu na uszkodzenia nawy musiano przeprowadzać naprawy sklepienia. Pod koniec XIX wieku wyremontowano dach, ale ze względu na groźbę zawalenia na początku XX wieku rozebrano wieżę. Kolejne naprawy miały miejsce w 1913 roku i w latach 1956-1961. W 1984 roku wybudowana została nowa wieża, usunięto też starą, być może średniowieczną więźbę dachową.
Architektura
Średniowieczny kościół tworzył korpus nawowy na planie krótkiego, prawie kwadratowego w planie prostokąta, węższe i niższe prezbiterium o prostym zamknięciu po stronie wschodniej, a także smukła czworoboczna wieża na osi fasady zachodniej. Ta ostania, mimo że nie została przewiązana z murem nawy, powstała zaraz po wybudowaniu kościoła na początku XIV wieku. Dodatkowo na początku XVI wieku po północnej stronie prezbiterium dobudowana została obszerna zakrystia. Mury nawy i prezbiterium wzniesione zostały z kamienia, przy czym narożniki wzmocnione zostały kwadrami piaskowca, łączonymi szarawą zaprawą.
Korpus kościoła pierwotnie zbudowano jako jednonawowy, przykryty płaskim, drewnianym stropem. Wejście do niego wiodło przez portal południowy, nieproporcjonalnie wysoki w stosunku do nawy. Otrzymał on formę uskokową, z czterema kolumienkami po każdej stronie wejścia i trzema wałkami na ich przedłużeniu, tworzącymi ostrołuczną archiwoltę. Zdobione motywami roślinnymi kapitele utworzyły ciągłe fryzy, przy czym lewy pas ozdobiony został wicią z liśćmi bluszczu, a prawy pas winoroślą z kiściami winogron. Nawę oświetlały dwa wąskie, lancetowate, obustronnie rozglifione okna umieszczone w ścianie południowej, z powodu empory i portalu wejściowego przesunięte ku stronie wschodniej. W okresie pełnego gotyku zostały one nieco poszerzone, zapewne w związku z wyposażeniem wnętrza budowli w nowe gotyckie ołtarze. Nie zdecydowano się natomiast na przeprucie nowych otworów okiennych, przez co przez całe średniowiecze korpus nawowy zgodnie z ówczesną tradycją budowlaną nie posiadał otworów od strony północnej.
Prezbiterium oświetlały dwa szczelinowe, lancetowate okna: jedno w ścianie wschodniej i jedno w murze południowym. Wnętrze przykryto ciężkim i niskim sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Żebra uzyskały profil pryzmatyczny z rowkami na przednich krawędziach. Osadzono je na konsolach z wielobocznymi abakusami, zdobionymi motywami roślinnymi, przy czym na każdej konsoli ukazane zostały odmienne liście. W miejscu przecięcia żeber umieszczono okrągły zwornik, zdobiony koncentrycznym pnączem z dziewięcioma liśćmi lilii na obwodzie i czterema pośrodku. W ścianie południowej prezbiterium umieszczona została wnęka o trólistnym zamknięciu z subtelnymi bocznymi zaobleniami i z wydatnym środkowym płatkiem. Co ciekawe, otwór wydrążono bardziej po lewej stronie, tak że sięgnął on w masie muru na głębokość około 30 cm. Prostszą formę uzyskało czworoboczne pastoforium w ścianie wschodniej, zamykane żelazną kratą.
Wieża kościelna sprawiała wrażenie częściowo wtopionej w korpus nawowy, gdyż posiadała ona z nim wspólną ścianę wschodnią (nad częścią zachodniej ściany nawy nadbudowano wschodnią górną partię wieży). Jej elewacje zewnętrzne były proste, w niższych partiach rozdzielone szczelinowymi otworami doświetlającymi. Na najwyższej kondygnacji, przeznaczonej na dzwony, umieszczono dwudzielne przeźrocza o romańskim jeszcze charakterze. Składały się one z dwóch otworów o półkolistych zamknięciach, rozdzielonych centralnym filarkiem z sześciennym kapitelem i cokołem. Przypominały przeźrocza wieży północnej kościoła św. Marcina w Spišskiej Kapitule.
Na przełomie XIV i XV wieku pośrodku korpusu kościoła wstawiony został ośmioboczny filar z niskim cokołem, który podzielił przestrzeń na dwie nawy. Cechą charakterystyczną filaru było umieszczenie w jego dolnej, zachodniej partii kamiennej chrzcielnicy o formie misy z wieloboczną czaszą, wyciętą z pojedynczego kamiennego bloku trzonu kolumny. Sklepienie w zachodniej części korpusu utworzono krzyżowo – żebrowe, natomiast we wschodniej części trójdzielne, po to by żebra objąć mogły arkadę tęczy. Żebra spięto okrągłymi, gładkimi zwornikami i opuszczono bez konsol na ściany oraz na filar. W związku z nowym sklepieniem zmianom uległa arkada tęczy, którą prawdopodobnie poszerzono. Niewykluczone, że użyto starszych głowic i wałków ościeży, które przesunięto, a wymieniono jedynie ostrołuczną archiwoltę.
Stan obecny
Kościół zachował do czasów współczesnych średniowieczne mury korpusu nawowego i prezbiterium, a także zakrystię z początku XVI wieku. Niestety nie przetrwała wieża o późnoromańskim charakterze, na miejscu której znajduje się dziś brzydka współczesna konstrukcja. Nowożytna jest także kruchta południowa i przynawowy aneks północny. W prezbiterium zachowało się gotyckie sklepienie, wschodnie okno szczelinowe, wnęka ścienna od strony południowej i pastoforium w ścianie wschodniej. W korpusie widoczny jest oryginalny portal południowy, dwa okna południowe, ponadto arkada tęczy i sklepienie z przełomu XIV i XV wieku. W zakrystii w ścianie wschodniej zachował się kamienny lawatarz.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Janovská M., Olejník V., Rímskokatolícky kostol sv. Márie Magdalény v Danišovciach, príspevok k poznaniu jeho vývoja na základe realizovaného architektonicko-historického výskumu, „Spiš”, č. 8, Spišská Nová Ves 2016.