Historia
Zamek prawdopodobnie powstał w drugiej połowie XIII wieku. Chronił ważny szlak handlowy, prowadzący z Węgier na Śląsk, jako iż usytuowany był w strategicznym miejscu, przy brodzie, gdzie pobierano cło. Pierwotnie był zamkiem królewskim, przejętym na początku XIV wieku przez możnowładcę Mateusza Csáka. W ręce węgierskiego władcy powrócił po śmierci i upadku Csáka w 1321 roku. W posiadaniu królów, którzy oddawali go w zarząd kasztelanom pozostawał bardzo długo, gdyż aż do 1436 roku.
Pierwszym prywatnym właścicielem zamku w XV wieku został Jerzy z Hatné, obdarowany przez tonącego w długach Zygmunta Luksemburczyka. Od 1460 roku właścicielem był Kaspr Sunnegh (Gašpar Suňog). Na pewien czas zamek opanowany został przez rycerzy-rozbójników, jednak w 1545 wrócił w ręce Juraja Sunnegha i pozostał we władaniu tego rodu aż do 1798 roku. Po tej dacie należał do rodu Csákych.
W 1551 zamek przebudowano w stylu renesansowym. Zagrożenie tureckie od południa oraz niespokojne czasy spowodowały, że na początku XVII wieku został ponownie ufortyfikowany za pomocą nowożytnych bastionów, natomiast wnętrza zostały przebudowane na wygodną rezydencję. Nowe obwarowania nie uchroniły zamku w 1684 roku przed zdobyciem i spaleniem przez wojska Imre Thökölego, w trakcie antyhabsburskiego powstanie. Gdy w końcu XVIII wieku rezydencja trafiła w ręce rodu Csákych obiekt nie posiadał już większych walorów obronnych i był typową siedzibą pałacową arystokracji. W czasie Wiosny Ludów, w 1849 roku, wojska cesarskie Habsburgów poważnie uszkodziły i spaliły pałac. Odbudowano go dopiero w 1870, aby pełnił funkcję koszar. W latach 1922-1923 dokonano ostatniej wielkiej przebudowy pałacu w stylu historyczno-romantycznym. W 1945 roku zamek znacjonalizowano, a w latach 50-tych przeprowadzono renowację, zachowując bryłę z przebudowy międzywojennej.
Architektura
Zamek usytuowano na prawym brzegu rzeki Wag, naprzeciwko miasta Żylina i w pobliżu gospodarczego zaplecza jakim była osada Závodi wraz z romańskim kościołem. Jego najstarszą i najważniejszą częścią była 20-metrowa, kamienna wieża obronna, pierwotnie otoczona drewnianymi obwarowaniami. W pierwszej połowie XIV wieku naokoło wieży wzniesiono kamienny mur obronny oraz budynek mieszkalny z czterema pomieszczeniami w przyziemiu. Usytuowano go przy kurtynie wschodniej, a drugi budynek przy kurtynie północnej postawiono w pierwszej połowie XV wieku. Brama wjazdowa znajdowała się w narożniku północno – wschodnim pomiędzy dwoma budynkami mieszkalnymi. Zapewne najpóźniej w XV stuleciu do zamku przyległo na zachodzie i północy rozległe podzamcze.
Stan obecny
Zamek budatyński przetrwał w całkowicie przebudowanej formie. Najlepiej widoczną średniowieczną pozostałością jest gotycka wieża główna. Reszta pierwotnych murów ukryta jest pod nowożytnymi elewacjami. Zamek udostępniony jest do zwiedzania w okresie maj – wrzesień w godzinach 9.00 – 17.00 oraz w okresie październik – kwiecień w godzinach 9.00 – 16.00.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Bóna M., Plaček M., Encyklopedie slovenských hradů, Praha 2007.
Wasielewski A., Zamki i zamczyska Słowacji, Białystok 2008.