Historia
Kościół w osadzie Boldog (pierwotnie Tulwej, następnie Matka Božia, węg. Boldogfalva) został zbudowany w pierwszej połowie XII lub być może pod koniec XI wieku. Około 1220 roku rozbudowano go w kierunku zachodnim, według tradycji z inicjatywy św. Elżbiety Węgierskiej. Po 1280 roku zarówno kościół, jak i cała miejscowa społeczność przeszły w posiadanie zakonu klarysek z Óbudy. W latach 1364-1370 dokonały one gotyckiej przebudowy prezbiterium kościoła. Następnie w latach 1490 – 1525 założono do jego wnętrza sklepienie sieciowe.
W 1605 roku świątynia została uszkodzona w czasie walk powstańczych z Habsburgami. Od 1634 roku budynek należał do kalwinów, ale nie był używany i systematycznie niszczał. W 1706 roku kościół po raz kolejny przejęły klaryski, które w 1713 dokonały remontu. W połowie XIX wieku budowla otrzymała nowy dach. W 1976 roku odbyła się profesjonalna renowacja kościoła, w czasie której odkryto romańskie i gotyckie okna oraz inne oryginalne elementy architektoniczne.
Architektura
Pierwotny kościół wzniesiono z kamiennych kwadr, przy wykorzystaniu także materiału kamiennego z rzymskiego grobowca z II wieku n.e. Była to niewielka i skromna budowla z pojedynczą nawą na rzucie krótkiego prostokąta, na wschodzie zamknięta apsydą o nieznanej formie (zapewne półkolistą lub podkowiastą). Wejście znajdowało się w portalu południowym, natomiast oświetlenie zapewniały szczelinowe okna o obustronnych rozglifieniach.
Rozbudowy zachodniej części nawy z pierwszej ćwierci XIII stulecia dokonano używając cegieł. W związku z tymi pracami przedłużono korpus kościoła i wtopiono w niego czworoboczną wieżę. Powstało również nowe południowe wejście do nawy, dzięki czemu kościół wyjątkowo posiadał dwa romańskie portale po jednej, południowej stronie. W północno – zachodnim i południowo – zachodnim narożniku kościoła umieszczono romańskie konsole poddachowe w kształcie głowy lwa lub byka (strona północna) i barana (strona południowa), które być może pełniły funkcję ochronną, odstraszającą od zła. Wewnątrz zachodnią część nawy wypełniała empora, doświetlana dwoma okrągłymi otworami, jednym od południa i jednym od zachodu.
W czasie gotyckiej przebudowy z XIV wieku, zastąpiono oryginalną romańską apsydą pokaźniejszym, poligonalnym prezbiterium, które otrzymało tę samą szerokość co nawa. Oświetlały go już większe, gotyckie okna o ostrołucznych zwieńczeniach wypełnionych trójlistnymi maswerkami. Na przełomie XV i XVI wieku prezbiterium przykryto żebrowym sklepieniem sieciowym, opartym na przyściennych konsolach. Od nawy prezbiterium oddzielono ostrołuczną arkadą tęczy ze sfazowaną archiwoltą.
Stan obecny
Kościół w Boldog pomimo nowożytnych przekształceń należy do najważniejszych zabytków architektury romańskiej na terenie Słowacji. Wyjątkowa jest także wtopiona w jego mury rzymska tablica nagrobna z łacińską inskrypcją. Do zachowanych romańskich detali architektonicznych należą dwa portale południowe, przeźrocza wieży, okno w południowej ścianie nawy, czy konsole o kształtach zwierzęcych głów w narożnikach południowo – zachodnim i północno – zachodnim. Elementem pierwotnego wyposażenia jest chrzcielnica z reliefem Chrystusa umieszczona wewnątrz kościoła oraz prostsza chrzcielnica znajdująca się obecnie na trawniku przed kościołem. Ponadto warto zwrócić uwagę na gotyckie prezbiterium z maswerkowymi oknami i sieciowym sklepieniem.
powrót do indeksu alfabetycznego
bibliografia:
Podolinský Š., Románske kostoly, Bratislava 2009.
Slovensko. Ilustrovaná encyklopédia pamiatok, red. P.Kresánek, Bratislava 2020.